Dezodoranty i antyperspiranty. Czy pacjent zna różnicę?

Nadpotliwość jest kłopotliwą dolegliwością, wpływającą nawet na dobrostan zdrowia psychicznego. Warto wspierać pacjentów, zmagających się z tym problemem, zarówno w kwestii wykluczenia wtórnych przyczyn, jak i doboru odpowiedniego preparatu. Pacjenci nie zawsze są bowiem świadomi, że antyperspirant i dezodorant mają odmienne zastosowania.

Intensywność pocenia

Efekty pocenia są często postrzegane przez otoczenie jako brak pewności siebie lub brak higieny. A przecież wydzielanie potu jest naturalnym zjawiskiem fizjologicznym. W normalnych warunkach organizm wydziela zwykle od 0,5 do 1 litra potu na dobę. Podczas większego wysiłku lub w czasie upałów pocenie znacznie się wzmaga, bo to ważny element procesu termoregulacyjnego. Wilgoć na skórze pozwala utrzymać stałą temperaturę ciała – a należymy przecież do organizmów stałocieplnych. Temperatura ciała oscyluje zazwyczaj wokół 36,6°C. Burze emocjonalne także powodują wydzielanie potu – to też jest normalne. Jednak gdy nadmierne pocenie następuje bez konkretnego powodu, jest już schorzeniem zwanym hiperhydrozą. Może ona dotyczyć całego ciała lub tylko niektórych jego partii: dłoni, stóp, dołów pachowych, czoła lub skroni. Niekiedy prowadzi do zakażeń grzybiczych czy bakteryjnych, ponieważ przykładowo naskórek na stopach i w przestrzeniach międzypalcowych ulega rozpulchnieniu. Zwiększona potliwość to cecha charakterystyczna dla okresu pokwitania, ale zmniejsza się po 25. roku życia. Gdy pojawiają się zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego, organizm poci się asymetrycznie – po jednej stronie ciała lub tylko w niektórych jego okolicach. Także wahania hormonalne, choroby serca, tarczycy, węzłów chłonnych czy gruźlica mogą być przyczyną wzrostu potliwości. Jeśli więc nadpotliwość występuje u pacjenta nagle, bez fizjologicznych bodźców typu nadmierny wysiłek czy wysoka temperatura otoczenia, warto zwrócić mu uwagę na konieczność diagnostyki problemu i specjalistycznych badań.

Gruczoły potowe i pot

Organizm poci się, by doprowadzić do obniżenia temperatury zarówno w dzień, jak i w nocy. Gdy ciało przegrzewa się, gruczoły potowe zaczynają produkować słoną ciecz – pot. Podczas parowania pot odbiera ciepło z krwi przepływającej pod powierzchnią skóry. Im większa konieczność schłodzenia, tym większe wydzielanie potu. Skład cieczy zależy od klimatu, od wydzielania hormonów i sposobu odżywiania. Pot ma ledwie wyczuwalną woń, właściwie nie pachnie. Nieprzyjemny zapach pojawia się, dopiero gdy dochodzi do rozkładu potu przez mikroorganizmy żyjące na skórze. Należą do nich Propionibacterium, Brevibacterium, Corynebacterium, Micrococcus, Staphylococcus. Za pocenie odpowiadają gruczoły ekrynowe i apokrynowe. Pierwsze funkcjonują przez całe życie i sterują ciepłotą. Zlokalizowane są na całym ciele. Położone są na poziomie skóry właściwej, łączą się z powierzchnią spiralnie skręconymi przewodami wyprowadzającymi. Ujście takiego przewodu znajduje się w naskórku. Najwięcej gruczołów ekrynowych zlokalizowanych jest od spodu na stopach oraz na dłoniach, najmniej – na udach. Brak ich na wargach. Na tułowiu zlokalizowane są dwie rynny potowe: przednia przebiega między piersiami, a tylna między łopatkami. Pot ma lekko kwaśne pH i wraz z wydzieliną gruczołów łojowych tworzy ochronny płaszcz hydrolipidowy skóry, czyli sebum. Świeży pot ekrynowy jest prawie bezwonny – to wodny roztwór soli mineralnych z niewielką domieszką związków organicznych.
Drugi typ gruczołów potowych, gruczoły apokrynowe, rozpoczynają pracę dopiero w okresie dojrzewania. Położone są tylko pod pachami, w pachwinach i okolicach narządów płciowych. Mają ujście w kanale włosa lub w naskórku. Pot apokrynowy to woda, sole mineralne, lipidy, sterole, białka i cukry. W procesie rozkładu potu bakterie uwalniają określone związki zapachowe, ale nie są one u wszystkich takie same. Rodzaj zapachu zależy od składu potu, aktywności drobnoustrojów i czynników osobniczych, dlatego zapach każdego człowieka jest inny. Nieprzyjemny zapach jest wynikiem powstawania kwasów tłuszczowych krótkołańcuchowych. Charakterystycznym składnikiem potu u kobiet jest kwas izowalerianowy, a u mężczyzn 5-alpha androstenol, stąd inny zapach potu między płciami. Gdy z wiekiem obniża się poziom hormonów, zmniejsza się również wydzielanie potu apokrynowego. Pocenie apokrynowe jest częściej spotykane u kobiet i wynika z większej ilości posiadanych gruczołów. Ten typ pocenia zmienia się podczas cyklu miesiączkowego i w okresie menopauzy.

Pocenie się a skóra

Duża ilość potu może wywoływać podrażnienia i macerację skóry, zwłaszcza w fałdach. Zmacerowany naskórek jest bardziej podatny na infekcje. Skóra reaguje na pot, wytwarzając różnego rodzaju potówki – podczas wysokiej gorączki, z powodu utrudnionego odpływu potu ze skóry, powstają na ciele potówki pospolite. Są to liczne pęcherzyki, które znikają po kilku dniach. Z kolei potówki czerwone powstają pod wpływem dużej wilgotności i wysokiej temperatury otoczenia. Występują na karku, w pachwinach, pod pachami, kolanami i w zgięciach łokci. Często cierpią na nie zbyt ciepło ubierane dzieci – powinni o tym pamiętać „troskliwi” opiekunowie. Z kolei ropnie pod pachami to trudne do leczenia bakteryjne zakażenie gruczołów apokrynowych. Trzeba tu porady lekarza dermatologa, ponieważ zaniedbanie takich ropnych zmian może doprowadzić do konieczności usunięcia ich chirurgicznie.

Sposoby na intensywne pocenie

Zażywanie specjalistycznych leków hamuje aktywność gruczołów potowych, ale terapii towarzyszą określone działania niepożądane. Operacyjne usunięcie gruczołów potowych stosuje się w najcięższych przypadkach. W określonych okolicznościach dobre wyniki można uzyskać stosując trening psychologiczny, prowadzący do uspokojenia, redukcji nadmiernej wrażliwości na stresujące okoliczności, a co za tym idzie – zmniejszenia wydzielania potu.

Dezodorant czy antyperspirant?

Chociaż obie powyższe nazwy często stosowane są zamiennie, oznaczają kosmetyki o odmiennym działaniu. Dezodorant z drogerii to kosmetyk, który nie hamuje wydzielania potu: jego celem jest maskowanie i neutralizowanie jego przykrego zapachu. Dlatego w dezodorantach znajdziemy substancje bakteriobójcze (np. olejek z drzewa herbacianego), wiążące lotne związki aromatyczne (np. rycynooleinian cynku), absorbujące wilgoć np. skrobia kukurydziana) oraz nadające przyjemny zapach (rozmaite kompozycje zapachowe). Z kolei działanie większości silniejszych antyperspirantów opiera się na związku chlorku glinu. Stosując preparat o takim składzie np. pod pachami, dochodzi do jego reakcji z wodą i białkami znajdującymi się w kanalikach gruczołów potowych. Wówczas powstaje żelowa warstwa, która blokuje ujście kanalika. Dzięki temu uniemożliwia się przedostanie potu na powierzchnię, a skóra przez długi czas pozostaje sucha i świeża. Aplikację preparatu należy jednak powtarzać przez jakiś czas. Dzieję się tak ponieważ po kilku dniach w wyniku naturalnego procesu złuszczania naskórka, warstwa żelu się rozpuszcza.

Zasady właściwego stosowania antyperspirantów

Wyroby antyperspiracyjne należy stosować na czystą, suchą skórę, a także nieuszkodzoną skórę (nie wolno ich nakładać bezpośrednio po depilacji). Preparat najlepiej zastosować przed pójściem spać, ponieważ gruczoły potowe są mniej aktywne w nocy. Po aplikacji pacjent powinien zostawić produkt do całkowitego wyschnięcia, a rano zażyć standardowej higieny (efekt będzie się utrzymywał nawet po użyciu). Nie należy też nakładać zbyt dużej ilości produktu. Wystarczą dwa ruchy w górę i w dół, żeby zaaplikować odpowiednią „porcję”.

Podsumowanie

Nadpotliwość pierwotna jest prawdopodobnie spowodowana obniżonym progiem pobudliwości gruczołów potowych lub nadmierną aktywnością układu współczulnego. To bardzo uciążliwa dolegliwość. Na szczęście mamy do dyspozycji preparaty przeciwko poceniu, stosowane powszechnie od wielu lat. Warto zwracać pacjentom uwagę na różnicę we właściwościach dezodorantów i antyperspirantów. Bardzo często używają oni zamiennie obu powyższych nazw, uważając je za synonimy. Tymczasem są to dwie różne kategorie produktów. Antyperspiranty zawierają związki glinu, które są odpowiedzialne za blokowanie wydzielania potu. Dezodoranty mają z kolei za zadanie jedynie neutralizować lub maskować nieprzyjemny jego zapach i są przeznaczone dla osób, które nie mają problemu z nadmiernym poceniem, ale chcą czuć się świeżo. Obecnie są też jednak preparaty, które łączą w sobie działanie obydwu wspomnianych grup produktów.

Autor: mgr Barbara Włudyka
Źródło: Świat farmacji, luty 2022