Natura dla zdrowia i urody skóry, czyli wybrane składniki roślinne

Dążenie do piękna sięga czasów starożytnych. Wyraz „kosmetyka” wywodzi się z greckiego i oznacza: „ozdabiać, czyścić, porządkować”. To właśnie w Grecji po raz pierwszy pojawił się zawód kosmetologa – specjalisty od pielęgnacji urody.

Obecnie coraz trudniej odróżnić, gdzie kończy się upiększanie ciała, a zaczyna kuracja lecznicza. W obu jednak przypadkach wiodącą rolę odgrywają naturalne surowce pochodzenia roślinnego w postaci wyciągów. W zależności od zastosowanej metody wytrawiania i od charakteru surowca uzyskuje się:
• nalewki (Tincturae),
• wyciągi płynne (Extracta fluida),
• intrakty (Intracta),
• soki (Succi stabilisati).

W kosmetologii, ale także w dermatologii korzysta się z dobroczynnego działania wielu substancji aktywnych zawartych w roślinach. Zapewniają one wielokierunkową ochronę skory, jej pielęgnację, przyspieszają gojenie, odbudowują uszkodzone struktury, poprawiają kondycję, wspomagają walkę ze starzeniem się skory, likwidują zaczerwienienia, świąd i przesuszenie skory oraz hamują reakcje alergiczne, w tym podrażnienia słoneczne.

Tokoferole i tokotrienole

Tokoferole oraz ich estry i tokotrienole określa się terminem „witamina E”. Częstą formą witaminy E stosowaną w produktach kosmetycznych jest octan tokoferylu, który wykazuje większą odporność na działanie promieniowania ultrafioletowego niż sam tokoferol. Zarówno tokoferole, jak i tokotrienole są substancjami o charakterze lipofilowym, co sprawia, że łatwo pokonują barierę skórną, jaką stanowi warstwa rogowa naskórka. W obszarze warstwy rogowej związki te mogą wbudowywać się w strukturę lipidów cementu międzykomórkowego. Substancje te szybko wnikają do żywych warstw naskórka, a następnie docierają głęboko, do skory właściwej. Na skórę oddziałują wielokierunkowo. Łańcuchowe reakcje wolnorodnikowe zostają w obecności tokoferolu przerwane z wytworzeniem tzw. rodnika tokoferylowego, który jest nieszkodliwy. Następnie rodnik tokoferylowy ulega rozkładowi do innych nieszkodliwych substancji lub w obecności kwasu askorbinowego zostaje znów przekształcony do tokoferolu. Dzięki wysokiej aktywności przeciwrodnikowej tokoferole pełnią funkcje ochronne względem lipidów cementu międzykomórkowego i fosfolipidów wchodzących w skład błon komórkowych. Warto również zaznaczyć, że substancje te mają zdolność do uzupełniania braków w strukturach lipidowych warstwy rogowej naskórka. Efektem pośrednim takiego działania jest spadek tzw. transepidermalnej utraty wody (TEWL) i zwiększenie poziomu nawilżenia skory. W głębszych warstwach skory tokoferole i tokotrienole wykazują działanie przeciwzapalne. Dzięki zdolności do ograniczania uwalniania mediatorów stanów zapalnych, substancje te zapobiegają powstawaniu podrażnień i przyczyniają się do złagodzenia zmian już istniejących. Obecnie wiadomo także, że substancje te chronią ścianki naczyń krwionośnych przed negatywnym działaniem wolnych rodników i pośrednio działają wzmacniająco na ścianki naczyń krwionośnych.

Alantoina

Pod względem chemicznym alantoina to heterocykliczna pochodna mocznika, należąca do związków zwanych ureidami. Powstaje z kwasu moczowego w korzeniach roślin współżyjących z bakteriami brodawkowymi, dzięki wiązaniu wolnego azotu z powietrza. Alantoina jest cenioną substancją w dermatologii, przede wszystkim w leczeniu podrażnień, skaleczeń, a nawet trudno gojących się ran – przyspiesza proces ziarninowania i pobudza tworzenie naskórka, działa przeciwzapalnie i ściągająco, powoduje szybkie oczyszczenie rany, ułatwia oddzielenie się tkanek martwych i w ten sposób znacznie skraca czas gojenia się rany. Poza tym alantoina działa keratolitycznie, wygładza i zmiękcza skórę, likwiduje spękania i zgrubienia. Dzięki tak korzystnemu działaniu jest ona popularnym składnikiem preparatów leczniczych, stosowanych w dermatologii w leczeniu rożnego rodzaju schorzeń: oparzeń, m.in. słonecznych, ran, podrażnień i zapaleń skory, np. po radioterapii, w terapii owrzodzeń podudzi na tle żylaków, a także przewlekłych stanów zapalnych skory przebiegających z nadmiernym złuszczaniem i rogowaceniem: łuszczyca, przewlekły wyprysk czy atopowe zapalenie skory. Alantoina może być także stosowana na błony śluzowe.

D-pantenol

Inne nazwy to prowitamina witaminy B5, czyli kwasu pantotenowego. Należy do grupy witamin B, bez których nie mógłby prawidłowo przebiegać cykl przemian metabolicznych komórek. Pantenol występuje w postaci dwóch form optycznie czynnych: L i D. Tylko D-pantenol jest przekształcany w skórze do kwasu pantotenowego. Podstawowe właściwości pantenolu polegają na tym, że łatwo wchłania się przez barierę warstwy rogowej, dzięki czemu działa aktywizująco na podziały komórek naskórka, przyspieszając gojenie i łagodząc podrażnienia. Wykazuje także działanie przeciwzapalne. Pantenol podwyższa wilgotność skory, dzięki zdolności do wiązania wody i uelastycznia ją. Przyspiesza opalanie, a jednocześnie chroni skórę przed skutkami nadmiernego działania promieni UV. Stąd często jest stosowany w preparatach promieniochronnych, gdzie stymuluje pigmentację, zmniejsza rumień oraz łagodzi zaczerwienienia i podrażnienia skory. Kwas pantotenowy przenika nawet do układu limfatycznego i naczyń krwionośnych w skórze, dzięki czemu powoduje wzrost poziomu witaminy B5 we krwi. Pantenol stosowany zewnętrznie przyspiesza podział komórek skory, działa łagodząco na podrażnioną i zaczerwienioną skórę, a przy tym nie powoduje reakcji alergicznych, nie jest toksyczny, nie podrażnia skory.

Betaina

Betaina to aminokwas znany także jako trimetyloglicyna (TMG). Jest pochodną glicyny, a swą nazwę zawdzięcza burakowi, z którego po raz pierwszy została wyizolowana. Jako związek bipolarny o małej cząsteczce ma niezwykłe zdolności oddziaływania z wodą i innymi cząsteczkami hydrofilowymi. Betaina silnie nawilża skórę poprzez redukcję TEWL, przez co doskonale nadaje się do suchej skory. Ponadto zwiększa elastyczność skory, wykazuje działanie przeciwzmarszczkowe, wzmacnia płaszcz hydro-lipidowy skory, dzięki temu zmniejsza wysuszenie i swędzenie skory. Cenną właściwością betainy jest jej zdolność do zmniejszania lepkości preparatów, co poprawia ich parametry fizyczne, jak rozsmarowywalność. Trwają badania wskazujące na wysoką przydatność betainy w produktach ochrony przeciwsłonecznej. Roślinnych składników aktywnych, które wykorzystuje współczesna dermatologia i kosmetologia jest bardzo wiele i nie sposób omówić ich w jednym artykule. Poza opisanymi na szczególną uwagę zasługują: algi, aloes, beta-karoten, biotyna, bisabolol, kwasy owocowe, escyna, folacyna, gumy i oleje, kofeina, skwalen, retinol, witaminy pochodzenia roślinnego.

Autor: dr n. farm. Żaneta Wiśniewska
Źródło: Świat farmacji, 2/2019