Wiosenne alergie na pyłki drzew i żywność – reakcje krzyżowe

Wiosna, to trudny okres dla alergików, zwłaszcza tych uczulonych na alergeny pyłków drzew. Uporczywy katar, łzawienie oczu, czy kaszel (zwłaszcza w nocy), to najczęstsze objawy uczulenia. W Polsce główną przyczyną wiosennych problemów z układem oddechowym i zapaleniem spojówek są alergeny pyłku brzozy i spokrewnione z nią pyłki leszczyny i olszy.
Od lat obserwuje się zwiększenie liczby osób cierpiących na różne postacie alergii: pokarmowe, pyłkowe, kontaktowe. Badania przeprowadzone w 2010 r. przez TNS OBOP wykazały, że w Polsce już prawie 2/3 mieszkańców miast to alergicy, z czego 67% wszystkich alergików to kobiety, a 38% osób z alergią, to młodzi ludzie w wieku 15-29 lat. Szacuje się, że u około 30% polskich rodzin występują choroby alergiczne, a w Warszawie prawie co trzecie dziecko ma objawy alergii. To narastające zjawisko stanowi coraz poważniejszy problem, powoduje spore ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu, przez co pogarsza jakość życia.
Objawy ze strony układu oddechowego wśród osób reagujących sezonowo na alergeny wziewne są zbieżne z kalendarzem pylenia roślin. Już pod koniec stycznia rozpoczyna się sezon pylenia leszczyny, choć to jeszcze środek zimy. Następnie przychodzi czas pylenia olszy (luty/marzec) i brzozy (kwiecień/maj). Często objawy alergii (pyłkowicy) są mylone z przeziębieniem, czy infekcjami, dlatego jeśli problemy zdrowotne pojawiają się cyklicznie, co roku, warto skonsultować się z lekarzem alergologiem.
Objawy uczulenia mogą powodować zarówno alergeny pyłku roślin, jak również alergeny obecne w żywności. O reakcjach krzyżowych mówimy, gdy jedno przeciwciało reaguje z co najmniej dwoma alergenami. Może to dotyczyć np. jednej grupy alergenów – w przypadku pyłku traw, jak również, występuje między różnymi grupami np. pyłkiem drzew i owocami, warzywami (kontakt z alergenem wziewnym powoduje nadwrażliwość na alergen pochodzący z żywności). W przypadku alergenu pyłku leszczyny obserwuje się u 15-20% chorych nadwrażliwość na niektóre owoce, jak: jabłko, brzoskwinia, gruszka, orzechy laskowe. Podobną zależność obserwuje się też u osób z alergią na pyłek olszy i brzozy. U części pacjentów z alergią na pyłek brzozy z czasem pojawia się też nadwrażliwość nie tylko na jabłko, ale również na seler czy marchew.
Reakcje krzyżowe pomiędzy zbliżonymi pod względem budowy chemicznej alergenami inicjują rozwój tzw. Zespołu alergii jamy ustnej OAS (ang. oral allergy syndrome). W Polsce pyłek brzozy jest alergenem, który najczęściej powoduje OAS, podobnie jak pyłek olszy, leszczyny, dębu i buku.
U chorych pojawiają się charakterystyczne zmiany w postaci pokrzywki kontaktowej oraz obrzęku w obrębie jamy ustnej, łzawienie i zapalenie spojówek, chrypka. Może pojawiać się również duszność wywołana obrzękiem krtani. Opisane objawy mogą występować pojedynczo, a więc nietypowo, np. tylko zapalenie spojówek, bądź jedynie świąd jamy ustnej i palców, gdzie nastąpił bezpośredni kontakt z alergenem. Zaleca się, aby chorzy na OAS przed zjedzeniem nowego owocu lub warzywa trzymali go w palcach przez pewien czas. Jeśli w przeciągu pół godziny nie wystąpią objawy, wówczas można wziąć do ust mały kęs i trzymać go przez kilkanaście minut nie połykając. Stosowanie takiej techniki jest pomocne w prostym diagnozowaniu nietolerancji na dany owoc czy warzywo przez pacjenta. Zaobserwowano, że nietolerancja na owoce i warzywa związana z OAS w przeciwieństwie do alergii pokarmowych, występuje częściej u osób dorosłych niż dzieci.
Na podstawie różnych badań prowadzonych nad alergiami krzyżowymi wiemy, że wśród pacjentów uczulonych na alergeny pyłku brzozy objawy OAS (Ustny zespół uczuleniowy) występowały najczęściej po zjedzeniu jabłka, rzadziej marchwi czy selera. W przypadku konsumpcji jabłka i marchwi objawy dotyczyły głównie jamy ustnej (świąt, obrzęk w obrębie jamy ustnej, pieczenie), natomiast po spożyciu selera częściej występowały niepożądane objawy ze strony przewodu pokarmowego (nudności, zgaga).
Osoby uczulone na alergeny pyłków drzew mogą być narażone na nietolerancję niektórych owoców czy warzyw, co jest następstwem reakcji krzyżowych pomiędzy alergenami wziewnymi i pokarmowymi. Z tego powodu warto obserwować reakcję organizmu i konsultować wszystkie niepokojące objawy ze specjalistami z zakresu alergologii.