Uczulenie na słońce

Oparzenia słoneczne i przyspieszone starzenie się skóry  to efekty nadmiernego i nierozsądnego korzystania z kąpieli  słonecznych. Wykazano, że długość rekreacyjnego  przebywania na słońcu przed 20. rokiem życia ma także  znamienny wpływ na ryzyko wystąpienia raka podstawnokomórkowego  skóry w wieku dorosłym. 

Ryzyko niekorzystnego działania UVA  zwiększa się również z powodu coraz  częściej i chętniej wykorzystywanych  sztucznych źródeł energii świetlnej,  które stosuje się zarówno w celach  leczniczych (fototerapia, fotochemioterapia),  jak i kosmetycznych (solaria).  Nierozsądne korzystanie ze słońca to  problem szeroko dyskutowany, ale  znacznie mniej wiemy o tym, że substancje  chemiczne zawarte w kosmetykach,  lekach, roślinach, które same  nie działają niekorzystnie na skórę, pod  wpływem promieni ultrafioletowych  mogą spowodować różnego rodzaju  odczyny posłoneczne. 

Do najczęściej występujących polekowych  zmian skórnych po ekspozycji  słonecznej należą reakcje fototoksyczne,  rzadziej rozwijają się odczyny fotoalergiczne  lub odczyny imitujące liszaj  płaski, porfirię skórną późną czy podostry  skórny toczeń rumieniowaty. Przypuszcza  się, że odczyny fototoksyczne  mogą być wywołane przez wszystkie  substancje o działaniu światłouczulającym,  stąd różnicowanie między nimi  a odczynami fotoalergicznymi jest często  bardzo trudne. 

Reakcje fototoksyczne 

Reakcje fototoksyczne mogą wystąpić  praktycznie u wszystkich, pod warunkiem  zadziałania substancji fototoksycznej  i promieniowania UV w odpowiednio  dużej dawce. Odczyny fototoksyczne  są wynikiem uwalniania  energii pod wpływem kwantu światła  przez substancje chemiczne będące  w kontakcie ze skórą, co powoduje  uszkodzenie struktur komórkowych. Nie  są za nie odpowiedzialne żadne znane  procesy immunologiczne. Wszystkie  reakcje będące następstwem odczynu  fototoksycznego ustępują po dłuższym  lub krótszym czasie od zaprzestania  kontaktu z substancją fotouczulającą.  Objawy reakcji fototoksycznej stają  się dość szybko zauważalne, zwykle  są podobne do oparzenia słonecznego:  zaczerwienienie, pieczenie skóry.  Dolegliwości te, podobnie jak rumień  posłoneczny, mijają po kilku dniach.  Ustalenie wyłącznie fototoksycznego  mechanizmu zmian polekowych pozwala  na bezpieczniejsze stosowanie  danego preparatu przez podawanie  go w mniejszych stężeniach i unikanie  ekspozycji na światło podczas terapii. 

Odczyny fotoalergiczne 

Objawy nadwrażliwości na promienie  UV występują u niewielu osób. Nadwrażliwość  jest czasowa i zazwyczaj mija  po odstawieniu leku. Ponadto zmiany  pojawiające się zaraz po opalaniu dotyczą  tylko tej części skóry, która była  wystawiona na słońce. Przypominają  nasilone oparzenia słoneczne. Często  jest to ostry rumień, niekiedy także z pęcherzami,  który nie jest bezpośrednio  związany z dawką leku i światła – tak  jak w odczynach fototoksycznych. Pod  wpływem preparatów o działaniu fotoalergicznym  może dojść do reakcji  fotoalergicznej lub fotoalergicznego  wyprysku kontaktowego (gdy substancja fotouczulająca zostanie nałożona na  skórę). Istnieje możliwość wystąpienia  zmian skórnych w wyniku ogólnego  działania niektórych leków.  W odczynach fotoalergicznych światło  odgrywa rolę w pierwszym etapie procesu  chorobowego, przekształcając  substancję fotoalergizującą w gotowy  do połączenia się z białkami hapten, lub  podczas całego procesu łączenia się  pobudzonej substancji światłouczulającej  z nośnikiem białkowym. Po upływie  24–48 godzin od ekspozycji na promienie  UV pojawiają się wykwity grudkowe  z towarzyszącym świądem. Występują  głównie na odsłoniętych częściach  ciała, czasami również w miejscach  odległych, niepoddanych ekspozycji  na działanie światła. 

W następstwie odczynów o charakterze  immunologicznym – fotoalergicznego  wyprysku kontaktowego – może dojść  do utrwalenia się nadwrażliwości na  światło pomimo zaprzestania kontaktu  z substancją uczulającą, tj. do wystąpienia  stanu tzw. przetrwałej nadwrażliwości  na światło. Rozwija się wówczas bardzo  oporna na leczenie nadwrażliwość  na szeroki zakres promieniowania (UVB,  UVA, a nawet na światło widzialne). Poza  zaznaczoną lichenizacją skóry może  wystąpić erytrodermia – uogólnione zapalenie  skóry. Oprócz reakcji posłonecznych  wywołanych współdziałaniem UV  i egzogennych substancji stosowanych  ogólnie lub aplikowanych miejscowo  na skórę należy wspomnieć o grupie  chorób określanych jako typowe fotodermatozy. 

Fotodermatozy i fotoagrawacja 

Dla fotodermatoz znamienny jest fakt, że  skóra reaguje na dawki promieniowania,  które u osób zdrowych nie wywołują  reakcji patologicznych. Do dermatoz  należą choroby o podłożu genetycznym,  np. skóra pergaminowata i barwnikowa  (xeroderma pigmentosum), zespół  Blooma, albinizm czy piebaldyzm,  oraz tzw. fotodermatozy idiopatyczne.  Ostatnie z wymienionych to np. wielopostaciowe  osutki świetlne, pokrzywka  świetlna, opryszczki ospówkowate,  świerzbiączka letnia i przewlekłe świetlne  zapalenie skóry. Patogeneza wielu z nich  nie została dotychczas dokładnie poznana.  Czynnikami prowokującymi są UVA,  UVB lub oba zakresy promieniowania.  Choroby te częściej występują u kobiet,  zwłaszcza młodych, lub u dzieci. Z kolei  przewlekłe słoneczne zapalenie skóry  oraz actinic reticuloid to ciężkie, przewlekłe  fotodermatozy rozwijające się  głównie u starszych mężczyzn, często  trudno poddające się leczeniu oraz  niezmiernie komplikujące codzienne  życie pacjentów. Nie można również  zapomnieć o roli promieniowania UV  w fotoagrawacji, czyli w zaostrzaniu  się różnych dermatoz.

Autor: dr n. farm. Anna Gajos 
Źródło: Świat farmacji, 5/2024