Letni problem – ukąszenia, ugryzienia

Bliski kontakt z fauną i florą w sezonie letnim wiąże się z ryzykiem ukąszeń przez owady i kleszcze. Powszechnie dostępne preparaty owadobójcze czy odstraszające owady są najłatwiej dostępnymi i zwykle wystarczającymi środkami do walki z nimi. W nielicznych przypadkach odczyny po ukąszeniach wymagają interwencji lekarskiej.

Kleszcze

Kleszcze to nieduże pajęczaki, które są zewnętrznymi pasożytami odżywiającymi się krwią. W Polsce występuje kilka gatunków, z których kluczowe znaczenie dla człowieka ma kleszcz pospolity (Ixodes ricinus). Pajęczaki te są wektorami licznych chorób zakaźnych (borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu, babeszjoza).

Zagrożenie chorobami odkleszczowymi to efekt ocieplenia klimatu i zajmowania przez kleszcze nisz ekologicznych. W Polsce w ostatnich latach nastąpił aż 30-krotny wzrost zachorowalności na kleszczowe zapalenie mózgu, a borelioza jest jedną z najczęstszych chorób zakaźnych.

Kleszcze przenoszą wiele groźnych chorób, z których najczęściej występujące to kleszczowe zapalenie mózgu i borelioza – choroba wywoływana przez bakterie Borrelia burgdorferi, przenoszone na człowieka przez kleszcze. Jednak nie wszystkie kleszcze są rezerwuarem tych drobnoustrojów; w Polsce największy odsetek zakażonych kleszczy występuje w rejonach północno-wschodnich. Zakażenie człowieka następuje jedynie poprzez wymiociny lub ślinę kleszczy wczepionych w skórę, a ryzyko zachorowania na boreliozę rośnie wraz z czasem kontaktu pajęczaka ze skórą. Ważne jest więc dokładne oglądanie okolic ciała, szczególnie tych niechronionych ubraniem, po każdym pobycie na terenach zalesionych, zwłaszcza w okresie wiosenno-letnim. U ponad połowy chorych na boreliozę pierwszym i najbardziej charakterystycznym objawem jest rumień wokół miejsca ukąszenia kleszcza. W okresie kilku tygodni zmiana skórna się rozszerza; nieleczona utrzymuje się od kilku tygodni do kilku miesięcy. Mogą towarzyszyć temu bóle głowy, stawów i mięśni, gorączka oraz powiększenie węzłów chłonnych. Stwierdzenie charakterystycznego rumienia na skórze, nawet wówczas, gdy kontakt z kleszczem jest niepewny, wymaga odpowiedniej diagnostyki i leczenia, gdyż świadczy o wstępnym okresie choroby. U niektórych osób objawy wczesnego zakażenia mogą być słabo widoczne lub nie występują wcale. U nielicznych osób z tej grupy po latach może rozwinąć się borelioza późna, prowadząca do trwałego uszkodzenia różnych narządów.

Jak można zapobiegać ugryzieniom przez kleszcze?

Najbardziej skuteczną metodą wystrzegania się ugryzienia przez te pasożyty jest unikanie terenów, na których kleszcze często występują. Jeżeli jest to niemożliwe, wówczas należy zastosować nieswoiste metody zapobiegania ugryzieniom. Dzielimy je na środowiskowe oraz sposoby ochrony osobistej.

Kiedy wybieramy się na wycieczkę w miejsca, w których mogą przebywać kleszcze należy ubrać odzież w jasnych kolorach, która dobrze osłania skórę. Na jasnych ubraniach łatwiej zauważyć wędrującego kleszcza. Bluzki powinny mieć długie rękawy z obcisłymi mankietami, spodnie długie i wąskie nogawki. Należy ubierać zabudowane buty z wysoką cholewką, która sięga powyżej poziomu trawy. Głowę najlepiej zabezpieczyć kapeluszem lub czapką.

Dodatkowo zaleca się stosowanie preparatów odstraszających kleszcze. Spryskuje się nimi skórę oraz ubranie (ilość i częstotliwość jest zależna od zaleceń producenta). Większość preparatów zawiera w swoim składzie DEET (N,N- -dietylo-3-metylbenzamid). Wymagają one regularnego i powtarzanego używania. Nie mogą być stosowane na twarz i dłonie oraz na skaleczoną i uszkodzoną skórę. Szczególną ostrożność należy zachować stosując środki odstraszające kleszcze u małych dzieci. Po powrocie ze spaceru miejsca, na których użyto DEET powinno się dokładnie umyć.

Komary

Komar pospolity jest małym, kilkumilimetrowym owadem, którego obecność oznajmia charakterystyczny dźwięk brzęczenia. Owady te występują od strefy umiarkowanej do tropikalnej. W klimacie subtropikalnym ich ukąszenie może spowodować zakażenie groźną chorobą (gorączką Zika, Denga, malarią, żółtą febrą, dirofilariozą oraz leiszmaniozą).

W naszej szerokości geograficznej ukąszenie tych owadów nie niesie niebezpieczeństwa zakażenia, a jedynie pozostawia nieprzyjemne, swędzące odczyny zapalne. W wysokich temperaturach (20–25°C) komary są najbardziej aktywne. Są to warunki odpowiednie do ich rozwoju. Najczęściej można je spotkać w obszarach zacienionych o dużej wilgotności, blisko stawów i jezior. Samice komarów składają jaja w zbiornikach wody stojącej, także tych zanieczyszczonych, np. kałużach, odstojnikach ścieków. Wyklute z jaj larwy zostają w wodzie, aż do momentu osiągnięcia stadium dorosłego owada. Osoby, które odpoczywają nad morzem są bezpieczne przed ukąszeniem komarów, ponieważ owady te nie lubią słonej wody. Chociaż w ostatnich latach i to się zmienia.

Dla człowieka uciążliwa jest przede wszystkim samica komara. Samice gryzą, ponieważ w krwi ssaków zawarte są białka i składniki mineralne, które umożliwiają samicy złożenie jaj. Komarzyca wkłuwa się w skórę ofiary za pomocą aparatu kłująco-ssącego i pobiera krew. Następnie wstrzykuje substancję, która uniemożliwia krzepnięcie krwi i powoduje podrażnienie skóry, świąd oraz opuchliznę. Z kolei samce są nieszkodliwe dla człowieka, ponieważ odżywiają się nektarem kwiatowym.

Jak uchronić się przed komarami?

Aby uchronić się przed ukąszeniem przez komary, warto zakładać ubrania, które zakrywają jak największą powierzchnię ciała. Jednak latem jest to utrudnione. Dlatego innym rozwiązaniem jest stosowanie specjalistycznych preparatów przeciwko tym owadom. Zmniejszają one prawdopodobieństwo ukąszenia przez komary.

W aptekach dostępne są różnorodne płyny, aerozole, chusteczki, opaski oraz plastry odstraszające komary, meszki lub kleszcze. Są to środki naturalne lub zawierające substancje chemiczne. Preparaty te są łatwe w aplikacji i niedrogie. Największą popularnością cieszą się aerozole, którymi spryskuje się powierzchnie skóry narażoną na ukąszenia. Zaleca się omijanie twarzy oraz dłoni. Inną alternatywą są plastry odstraszające, które umieszcza się na ubraniu, wózku dziecięcym, plecaku czy meblach. Wygodne w użyciu są opaski na rękę nasączone olejkami eterycznymi, które odstraszają komary. W oknach warto zamontować moskitiery a na świeżym powietrzu sprawdzają się spirale oraz świece, które w czasie spalania stopniowo uwalniają zapach odstraszający owady.

Najczęstszą substancją syntetyczną w preparatach przeciwko komarom, muchom, meszkom i kleszczom jest DEET. Jego nazwa chemiczna to N,N- -dietylo-meta-toluamid. Po aplikacji na skórę pod wpływem ciepła paruje. Mechanizm działania odpychającego i odstraszającego owady polega na blokowaniu ich receptorów czuciowych. Na powierzchni, na której został rozprowadzony, DEET wydziela silnie nieprzyjemny zapach zarówno dla samic, jak i samców komarów. DEET jest substancją czynną preparatów w postaci aerozoli, żeli, kremów płynów oraz pianek odstraszających i odpychających owady. Preparaty zawierające w swoim składzie DEET chronią przed owadami nawet do 8 godzin. Jednak aby to działanie było skuteczne zawartość DEET w środkach przeciw owadom powinna być co najmniej 20%. Tylko przy takim stężeniu jest pewność skuteczności działania. Należy jednak zwrócić uwagę, że stężenie tego związku w środkach przeznaczonych dla dzieci, nie może przekraczać 10%. Dzieciom i niemowlętom takie środki należy w miarę możliwości aplikować na ubranie, a nie na delikatną skórę.

Źródło: Świat farmacji, 07-08/2021