Nadmierna potliwość stóp jako czynnik ryzyka rozwoju grzybicy

Grzybica stóp to jedna z najczęstszych chorób dermatologicznych, bardzo często współwystępująca z grzybicą paznokci. Do wystąpienia tego schorzenia predysponują m.in. takie czynniki, jak nieprawidłowa higiena stóp oraz ich nadmierna potliwość.

Czym jest grzybica stóp?

Jest to schorzenie wywołane zakażeniem grzybami dermatofitowymi. Mają one zdolność rozkładu kreatyny, która znajduje się w naskórku, włosach i paznokciach. Grzybice stóp najczęściej są wywoływane przez szczepy Trichophyton rubrum (około 50% zakażeń). Jest to grzyb antropofilny, który głównie atakuje skórę między palcami stóp oraz paznokcie stóp. Infekcje grzybicze są również wywoływane przez dermatofity: Trichophyton mentagrophytes var. Interdigitale (25% zakażeń). Grzybica stóp dotyka przestrzeni między palcami oraz podeszwy stóp. Zdarza się, że infekcja przenosi się na paznokcie.

Wilgotne środowisko idealne do rozwoju grzybów…

Ciepłe i wilgotne środowisko jest idealne dla rozwoju grzybów. Znajdują się one w glebie, stojącej wodzie, na ludzkiej skórze czy sierści zwierząt. Nie każdy kontakt z zarodnikami grzybów wywołuje zakażenie. Jednak jeżeli zarodniki znajdą się w sprzyjających warunkach (ciepło, odpowiednia wilgotność czy uszkodzony naskórek) wówczas szybko rozwija się infekcja grzybicza. Główną przyczyną grzybicy stóp jest ich nieodpowiednia higiena, która skutkuje przegrzewaniem i zawilgoceniem stóp. Może to być efektem noszenia zbyt ciasnego, niewygodnego obuwia, skarpet z nieprzewiewnych materiałów czy niedostateczne wytarcie stóp po kąpieli. Grzybica stóp często rozwija się u sportowców lub osób z nadmierną potliwością stóp. Podobny problem dotyka osób, które z racji wykonywanego zawodu (górnicy, rolnicy, hutnicy, żołnierze) muszą kilkanaście godzin w ciągu dnia nosić dopasowane obuwie.

Jakie są objawy grzybicy stóp?

Początek infekcji grzybiczej stóp charakteryzuje się łagodnym przebiegiem. Początkowe objawy pojawiają się między palcami stóp (czwarty i piąty palec). Z czasem dochodzi do zaczerwienienia palców oraz swędzenia, które nasila się i staje się coraz bardziej uporczywe. Dodatkowo zakażenie może przedostać się na płytkę paznokciową, na której pojawiają się przebarwienia, staje się początkowo żółta, a następnie ciemnieje. Symptomy grzybicy stóp mogą pojawić się tylko w obrębie jednego palca lub paznokcia, ale choroba może przenieść się na wszystkie palce a nawet na podeszwę stopy. Kolejnymi objawami grzybicy jest pojawienie się pęcherzyków, które są wypełnione płynem surowiczym, a po ich pęknięciu tworzą płaty złuszczającego się naskórka. Zainfekowana skóra swędzi oraz piecze, staje się zmacerowana i wilgotna. W zależności od stopnia nasilenia infekcji, rodzaju patogenu objawy mogą mieć różny charakter i być mniej lub bardziej uciążliwe.

W jaki sposób można zarazić się grzybicą?

Do zakażenia dochodzi przez bezpośredni kontakt z chorą osobą oraz pośrednio przez zarodniki grzybów, które znajdują się na różnych przedmiotach, z którymi miała kontakt chora osoba (dywany, maty kąpielowe, podłoga). Dodatkowym czynnikiem, który umożliwia grzybom wniknięcie w głąb naskórka są urazy, zadrapania na stopach. Łatwo zarazić się grzybicą w miejscach publicznych, takich jak sauny, baseny, kluby fitness, pokoje i łazienki hotelowe czy sale gimnastyczne.

Rodzaje grzybicy stóp

Wyróżnia się cztery postacie kliniczne grzybicy stóp. Najczęściej spotykaną jest postać międzypalcowa, która pojawia się pomiędzy czwartym a piątym palcem stopy, gdzie jest najbardziej wilgotno i ciasno. Jeżeli nie będzie leczona, wówczas przenosi się na kolejne przestrzenie między palcami, spód, grzbiet oraz boki stopy, a także może zainfekować paznokcie. Charakterystycznym objawem jest rozpulchnienie naskórka oraz łuszczenie się skóry i jej zaczerwienie. Na zainfekowanej skórze z czasem pojawiają się podłużne pęknięcia, pęcherze oraz wydzielina nieprzyjemnym zapachu. Grzybica potnicowa przeważnie występuje na spodzie stopy, ale może pojawić się na innych częściach. Charakteryzuje się obecnością licznych i drobnych pęcherzyków, które łączą się w większe skupiska. Po ich pęknięciu skóra zaczyna się łuszczyć, swędzieć i pojawia się zaczerwienienie. Naskórek jest zmacerowany i pogrubiony. Powikłaniem tej postaci grzybicy może być wtórne zakażenie bakteryjne.

Grzybica paznokci

Często towarzyszy grzybicy stóp. Choroba ta dotyka głównie osób starszych, co jest związane z zaburzeniem ukrwienia części obwodowych kończyn oraz wolniejszym wzrostem płytki paznokciowej. Czynnikiem etiologicznym, podobnie jak w przypadku grzybicy stóp są grzyby z gatunku Trichophyton rubrum oraz Trichophyton mentagrophytes. Grzybicę paznokci może wywoływać również grzyb pleśniowy Scopulariopsis brevicaulis i gatunki z rodzaju Candida. Infekcje wywołane grzybami z rodzaju Trichophyton objawiają się biało-żółtą, łatwo kruszącą się i matową płytką paznokcia. Brzeg paznokcia jest postrzępiony. Oddzielający się paznokieć uwidacznia łożysko, które jest pokryte masami rogowymi naskórka. Zakażenie obejmuje łożysko paznokcia, odrastającą płytkę, która z czasem ulega całkowitemu zniszczeniu. Choroba ma charakter przewlekły.

Profilaktyka grzybicy stóp i paznokci

Kluczowa w zapobieganiu zakażeniom grzybiczym jest prawidłowa higiena stóp. Po kąpieli stopy trzeba wycierać do sucha, a w miejscach użyteczności publicznej (baseny, sauna, siłownia) trzeba pamiętać o noszeniu obuwia ochronnego i korzystaniu ze swojego ręcznika. Ważne, aby zadbać o wygodne i przepuszczające powietrze obuwie. Najlepiej zrezygnować z butów i skarpet, które są wykonane z tworzyw sztucznych i powodują, że nogi jeszcze szybciej się pocą. Do mycia powinno stosować się delikatne mydła, które nie zaburzają naturalnej ochronnej warstwy skóry. Szczególną uwagę na obecność pęknięć skóry czy zadrapań powinni zwracać cukrzycy. Nadmierna potliwość stóp to istotny czynnika ryzyka rozwoju grzybicy stóp i paznokci. Warto wówczas stosować odpowiednie środki przeciwpotne. W przypadku stóp wygodne będą specjalne pudry płynne z metenaminą. Zawartość metenaminy przyczynia się do osłabienia czynności gruczołów potowych i hamowania aktywności bakterii odpowiedzialnych za nieprzyjemny zapach. Dodatek siarki wspomaga przeciwpotne działanie metenaminy. Działa także bójczo w stosunku do bakterii i grzybów.

Podsumowanie

Zwracajmy pacjentom uwagę, że kontakt patogenów grzybiczych ze skórą nie jest równoznaczny z powstaniem zakażenia. Istotne są tu działania profilaktyczne, zwłaszcza, jeśli pacjent zmaga się np. z nadmierną potliwością stóp.

Autor: dr n. farm. Anna Nowicka-Zuchowska
Źródło: Świat farmacji, czerwiec 2022