Alergiczny nieżyt nosa – objawy i terapia
Alergia obniża jakość życia oraz prowadzi do groźnych powikłań. Na podstawie danych klinicznych obserwuje się zarówno systematyczne zwiększanie zachorowalności na alergiczny nieżyt nosa (ANN) i astmę, jak i coraz częstsze współwystępowanie obu chorób.
Katar sienny a infekcja?
Katar alergiczny, zwany także katarem siennym, to jeden z najbardziej dokuczliwych objawów alergii. Manifestuje się wodnistym wyciekiem z nosa, świądem, kichaniem, łzawieniem z oczu, a nawet zapaleniem spojówek. Podobne objawy wywołuje także nieżyt błony śluzowej nosa, którego przyczyną nie jest alergia, ale infekcja. Jest kilka istotnych różnic między katarem infekcyjnym a alergicznym. Katar alergiczny, wywołany alergenami pyłku roślin, występuje najczęściej wiosną lub latem. Objawy pyłkowicy są zwykle długotrwałe (nie mijają po przysłowiowych 7 dniach), choć ściśle uzależnione od warunków pogodowych. Nasilają się lub wręcz pojawiają jedynie w czasie zwiększonej ekspozycji na pyłek uczulającej rośliny (w słoneczne dni, w czasie pobytu poza domem).
Alergiczny nieżyt nosa a astma
Około 25–85% dzieci chorych na astmę choruje również na ANN, a u około 20-40% chorych na ANN obserwuje się objawy astmy. Ryzyko rozwoju astmy jest prawie 8-krotnie większe u chorych na ANN niż u osób zdrowych, a skuteczne leczenie ANN zmniejsza nasilenie objawów astmy. Alergiczny nieżyt nosa można jednak rozpoznać przede wszystkim po typowych objawach, które w znaczny sposób utrudniają codzienne funkcjonowanie. ANN zazwyczaj przebiega też z innymi chorobami z kręgu atopii – alergią pokarmową, wypryskiem atopowym oraz pokrzywką.
Objawy alergicznego nieżytu nosa
Alergiczny nieżyt nosa to zespół objawów klinicznych, takich jak wyciek wodnistej wydzieliny, świąd nosa i podniebienia, napadowe kichanie oraz uczucie zatkania, wywołanych przez IgE-zależną reakcję zapalną błony śluzowej nosa. Przyczyną świądu, wodnistej wydzieliny i kichania jest histamina uwalniana z komórek tucznych, natomiast blokada przewodów nosowych, nadmierne wydzielanie śluzu i nadreaktywność błony śluzowej nosa zależą przede wszystkim od eozynofilowego zapalenia błony śluzowej nosa. Mogą też występować objawy dodatkowe.
Należą do nich:
- objawy spojówkowe,
- okresowa duszność,
- ból głowy,
- ból zatok,
- ból nasilający się przy pochylaniu,
- ból u nasady nosa,
- ból w okolicy czoła,
- uczucie ucisku w obrębie twarzy,
- upośledzenie węchu.
Należy jednak pamiętać, że ostateczną diagnozę stawia lekarz na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego (np. wziernikowanie jam nosa) i badań dodatkowych (testy skórne, badanie immunoglobulin). Alergiczny nieżyt nosa jest częstą chorobą w wielu krajach rozwiniętych, cierpi na nią prawie co czwarta osoba. Objawy alergicznego nieżytu nosa nierzadko w znacznym stopniu upośledzają sprawność organizmu, uniemożliwiając normalne funkcjonowanie. Źle leczona lub nieleczona alergia może mieć niebezpieczne dla zdrowia konsekwencje, m.in. przyczynia się do postępującego procesu zapalnego w obrębie błony śluzowej nosa i zatok (proces zapalenia alergicznego).
Podział ANN
Alergiczny nieżyt nosa można podzielić na:
- przewlekły (dawniej zwany „całorocznym”) – jego przyczyną są najczęściej roztocza kurzu domowego oraz alergeny zwierząt domowych;
- okresowy (sezonowy) i zawodowy, w zależności od czasu ekspozycji na czynnik wywołujący – spowodowany głównie uczuleniem na alergeny pyłku roślin i zarodniki grzybów pleśniowych zewnątrzdomowych.
Alergeny
Pyłki roślin – uczulenie wywołuje prawie wyłącznie produkowany w olbrzymich ilościach pyłek roślin wiatropylnych. Ich ziarna mają wielkość od kilkunastu do kilkudziesięciu mikrometrów, co sprawia, że pyłek zawarty we wdychanym powietrzu osadza się głównie na błonie śluzowej nosa. Charakterystyczną cechą schorzeń alergicznych wywołanych przez alergeny pyłku roślin jest sezonowość występowania objawów. Pojawiają się one jedynie w okresie, gdy pyłek danej rośliny jest obecny w atmosferze w odpowiednio wysokim stężeniu. Nasilenie objawów chorobowych u osób uczulonych jest ściśle zależne od stopnia ekspozycji na alergen. Stężenie pyłku roślin ma związek ze zmianami pogody i wahaniami temperatury – w czasie intensywnych lub długotrwałych opadów deszczu powietrze jest wolne od pyłku roślin.
Zarodniki grzybów mikroskopowych (pleśniowych) – elementy grzybów, zarodniki i fragmenty grzybni, często ukryte przed naszym wzrokiem, mogą być źródłem wielu alergenów. Z badań epidemiologicznych wynika, że grzyby z rodzaju Alternaria i Cladosporium, a w dalszej kolejności Penicillium i Aspergillus, są głównym źródłem alergenów pleśniowych. Alergia wziewna u osób nadwrażliwych na alergeny grzybów może mieć charakter zarówno sezonowy, jak i całoroczny. Najczęściej obserwuje się występowanie objawów przez cały rok, z wyraźnym nasileniem w okresie letnim i jesiennym. Związane jest to z cyklem występowania zarodników grzybów w powietrzu.
Roztocza kurzu domowego – to drobne pajęczaki o wymiarach od kilkuset mikrometrów do 1 milimetra. Występują w różnych środowiskach, ale najczęściej w glebie. Głównym rezerwuarem alergenów roztoczy jest kurz domowy. Osoby na nie uczulone powinny ograniczyć w mieszkaniu przedmioty gromadzące kurz (dywany, meble tapicerowane, dekoracje).
Alergeny zwierząt – główne źródła alergenów są zróżnicowane w zależności od gatunku zwierzęcia. Może nim być naskórek, wydzielina gruczołów potowych i łojowych, mocz, ślina, surowica. Sierść – wbrew utartym opiniom – ma znaczenie drugorzędne w produkcji alergenów, stanowi jednak ich znaczące źródło bierne, przenosząc białka alergenowe pochodzące z gruczołów łojowych skóry, śliny lub moczu zwierząt.
Leczenie farmakologiczne
Leczenie ANN polega przede wszystkim na zmniejszeniu ekspozycji na alergen, stopniowanej farmakoterapii z zastosowaniem leków przeciwhistaminowych (doustnie lub donosowo) i glikokortykosteroidów (GKS) donosowych, a w wybranych przypadkach – na rozpoczęciu immunoterapii swoistej. Niepożądane działania glikokortykosteroidów przy podawaniu doustnym były największym hamulcem w kwestii wykorzystania ich w terapii nieżytów nosa. Zsyntetyzowanie glikokortykosteroidów, które mogą wywierać działa[1]nie głównie w miejscu podania (w tym przypadku w obrębie błony śluzowej nosa), otworzyło nowe możliwości stosowania tej bardzo wartościowej grupy leków, również w alergicznych nieżytach nosa.
GKS w alergicznym nieżycie nosa
GKS działają na wszystkie stadia reakcji IgE-zależnej w alergicznym nieżycie nosa. Wpływają na wszelkie jego objawy (także ze strony oczu), zwłaszcza blokadę nosa i węch. Poprawiają jakość życia pacjentów, zdolność koncentracji oraz zmniejszają zaburzenia snu związane z blokadą nosa. Ze względu na częste współwystępowanie ANN i astmy należy jednak pamiętać o możliwości ewentualnego kumulowania się dawek GKS wziewnych – stosowanych w leczeniu astmy, i donosowych – zalecanych w leczeniu ANN. Stosowanie donosowych leków z GKS w czasie niewyleczonego zakażenia w obrębie jamy nosowej, np. opryszczki, może spowodować nasilenie objawów zakażenia. Zanim zastosuje się aerozol do nosa, należy poczekać do czasu wyleczenia zakażenia. Również jeśli pacjent niedawno miał zabieg chirurgiczny w obrębie nosa lub uraz nosa, nie należy używać aerozolu do nosa do czasu wygojenia się ran.
Leki przeciwhistaminowe
Leki przeciwhistaminowe są skuteczne u chorych z dominującymi objawami histaminozależnymi (wodnisty wyciek z nosa i świąd nosa) oraz z towarzyszącymi objawami ze strony oczu. Należy jednak zwrócić uwagę, że leki przeciwhistaminowe I generacji są nieselektywne – poza receptorem H1 blokują także inne (w tym cholinergiczne, serotoninergiczne, adrenergiczne i dopaminergiczne), co jest przyczyną działań ubocznych. Obecnie nie zaleca się stosowania H1-blokerów I generacji ze względu na niekorzystny stosunek skuteczności do objawów ubocznych – ich miejsce zajęły preparaty nowszej generacji. Można tu wymienić m.in. bilastynę.
Bilastyna jest długodziałającym selektywnym antagonistą (blokerem) obwodowych receptorów H1, który nie wykazuje powinowactwa do receptorów muskarynowych. Jest najnowocześniejszą substancją spośród antyhistaminowych leków II generacji. Bilastyna hamuje zależne od histaminy powstawanie bąbli oraz zaczerwienienia skóry przez 24 godziny po przyjęciu pojedynczej dawki. Leki z tej grupy rzadko wywołują działania niepożądane, takie jak senność, zwiększone łaknienie lub suchość w jamie ustnej. Bilastyna łagodzi objawy reakcji alergicznych, między innymi: kichanie, świąd, katar, zatkany nos, zaczerwienione i łzawiące oczy. Oprócz działania na ANN ma zastosowanie również w leczeniu zapalenia spojówek (sezonowego i całorocznego) oraz pokrzywki, które często towarzyszą ANN. Może być podawana raz dziennie i ma szybki początek działania. W przypadku bilastyny nie ma metabolizmu wątrobowego, jest wydalana w postaci niezmienionej w moczu i kale, co znacznie zmniejsza możliwość interakcji z innymi jednocześnie stosowanymi przez pacjenta lekami. Ma to duże znaczenie u osób z licznymi chorobami współistniejący[1]mi i u osób w podeszłym wieku.
Podsumowanie
Alergiczny nieżyt nosa upośledza jakość życia chorych równie istotnie jak astma oskrzelowa. Może być przyczyną absencji chorobowej w pracy i w szkole, gorszych osiągnięć spowodowanych zaburzeniami koncentracji, snu i zmęczeniem. Warto więc uświadamiać pacjentów (zwłaszcza tych nadużywających leków obkurczających, dostępnych bez recepty), że istnieją skuteczniejsze terapie.
Autor: dr n. farm. Anna Gajos
Źródło: Świat farmacji, 03/2024