Dobry sen, to lepszy dzień

Sen ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Przynosi ulgę w chorobie, pomaga zachować zdrowy wygląd, zregenerować mięśnie i kości, wpływa zbawiennie na skołatane nerwy.

Istotna jest przy tym długość snu. Człowiek przeciętnie potrzebuje od 6 do 8 godzin snu, co daje nam nawet 1/3 dnia. Bardzo ważne jest również jego jakość, która w dużej mierze zależna jest od jego faz. Fazy snu to poszczególne jego etapy, układające się w cykle. Szacuje się, że sen dorosłego człowieka składa się z 2 do 6 cykli.

Przed zaśnięciem człowiek znajduje się w tzw. fazie czuwania. Ustają w niej powoli ruchy gałek ocznych czy różnych mięśni. Zmienia się także czynność bioelektryczna mózgu. Następnie w każdym cyklu występują po sobie faza NREM (ang. Non Rapid Eye Movement) i REM (ang. Rapid Eye Movemenet). Pierwsza z nich trwa ok. 80–100 minut. Dzieli się na trzy stadia: N1, N2 i N3. W kolejnych stadiach zmieniają się rodzaje fal wytwarzanych przez mózg. Stadium N1, to etap przejściowy między czuwaniem a snem zasadniczym. Trwa on około 5 minut. Jeśli człowiek wybudzi się w tym stadium ma wrażenie niewyspania. W stadium N2 obniża się temperatura organizmu, a tętno i oddech stają się regularne. W stadium N3 rozluźniają się mięśnie, obniża się ciśnienie krwi i częstość oddychania. Jest to stadium najgłębszego snu, z którego ciężko się wybudzić. Po stadium N3, przed przejściem do fazy REM, następuje krótki powrót do stadium N2. Faza REM charakteryzuje się marzeniami sennymi. Jest to efekt zwiększonej aktywności mózgu. W fazie tej rozluźniają się i nieruchomieją mięśnie. Trwa ona ok. 20 minut. Długość poszczególnych stadiów ulega ponadto zmianom w czasie nocy. W jej pierwszej połowie wydłużeniu ulega stadium N3, a w drugiej jej części, zazwyczaj po przejściu trzech pełnych cykli stadium to ulega skróceniu lub zanika, a wydłużają się N2 i REM. Wynika to m.in. z faktu, że w czasie fazy NREM, a szczególnie N3, następuje fizyczna regeneracja mózgu. Do regeneracji tej dochodzi właśnie w pierwszej części nocy, gdy jesteśmy najbardziej zmęczeni i najbardziej potrzebujemy odpoczynku. Faza REM służy tzw. regeneracji funkcjonalnej, np. konsolidacji śladów pamięciowych lub odbudowywania neuroprzekaźników.

Znaczenie dobrego snu jest ogromne. Bez snu nie da się żyć. Człowiek dłużej jest w stanie funkcjonować bez jedzenia niż bez snu. W czasie snu regenerujemy się fizycznie i psychicznie. Sen redukuje napięcie i stres. Dzięki niemu zmniejsza się apatia i przygnębienie. Wpływa on doskonale na lepsze samopoczucie. Sen to także odpoczynek i czas na odnowę zmęczonych całodziennym funkcjonowaniem komórek i tkanek naszego organizmu. W tym czasie odbywa się regeneracja funkcji receptorowych, dodatkowo powstają nowe połączenia w centralnym układzie nerwowym. Czas snu to też pewnego rodzaju podsumowanie aktywności całego dnia. Analizowane, grupowane i utrwalane są świeżo nabyte informacje. Natomiast te, które mózg uzna za nieprzydatne są usuwane. Całościowo więc sen daje nam odpoczynek i siłę, odświeża oraz przygotowuje do aktywności dnia następnego.

Ponieważ sen składa się z kilku faz, to zaburzenie którejkolwiek z nich sprawia, że można mówić o problemach ze snem zwanych bezsennością. Cierpią na nią zarówno Ci, którzy mają problem z zaśnięciem, jak i osoby, które nie potrafią spać głęboko. Problem bezsenności dotyczy coraz większej liczby pacjentów zarówno tych dorosłych, jak i dzieci. Szacuje się, że nawet co trzeci Polak cierpi na tzw. bezsenność przewlekłą. Przyczyn pojawienia się bezsenności jest wiele. Na część z nich mamy duży wpływ i możemy je wyeliminować. Kłopoty ze snem mają te osoby, które nie dbają o regularny rytm snu. Powinno się kłaść i wstawać w miarę możliwości, każdego dnia o tej samej godzinie. Dlatego w grupie ryzyka są osoby, które pracują zmianowo. Dodatkowo rytm dnia i codzienne obowiązki powinny być tak zaplanowane, żeby unikać niepożądanych drzemek. Aby zminimalizować problem ze snem, należy też zadbać o odpowiednie warunki w pomieszczeniu, w którym śpimy. Powinno być ono przewietrzone, dobrze byłoby gdyby temperatura była dobrana do konkretnego organizmu. Jeśli przeszkadzają nam dźwięki lub ostre światło, należy wyeliminować ich działanie. Innymi przyczynami wpływającymi na kłopoty ze spaniem są:

• przyjmowanie środków pobudzających, takich jak kawa, narkotyki, alkohol,
• brak aktywności fizycznej w trakcie dnia,
• spożywanie tłustych i ciężkostrawnych potraw przed snem,
• czytanie książek, oglądanie telewizji w łóżku.

Częstymi przyczynami bezsenności są różne przebyte lub trwające choroby. Najważniejszymi z nich są: depresja, stany lękowe, psychozy lub zwykły przewlekły stres. Inna przyczyną mogą być tzw. bezdechy senne. Kłopoty ze snem mają osoby nadużywające lub będące w fazie odstawienia substancji działających ośrodkowo czyli alkoholu, leków uspokajających, nasennych lub środków psychoaktywnych.

Problemy ze snem mogą mieć różne podłoże, jednak bez względu na ich pochodzenie wpływają niekorzystnie na funkcjonowanie człowieka w ciągu dnia. Osoby dotknięte bezsennością przewlekłą charakteryzuje zły stan zdrowia zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Dlatego tak ważna jest opisana już higiena snu i rytm dnia. Z pomocą przychodzi też farmakologia oferując liczne preparaty. Na wyróżnienie zasługują te, których składnikiem aktywnym jest melatonina, nazywana hormonem snu. Powstaje ona w wyniku przemian tryptofanu przebiegających w szyszynce. Stężenie melatoniny w ciągu dnia jest niskie, w nocy się zwiększa. Dodatkowo melatonina wytwarzana jest zależnie od pory roku, ze względu na zmianę długości oświetlenia w różnych sezonach. Stąd nazywana jest również hormonem ciemności. Odpowiedni jej poziom w nocy pozwala na prawidłowy sen i przebieg jego kolejnych faz. Największe stężenie hormonu melatoninowego odnotowuje się u dzieci, natomiast z wiekiem ta ilość spada, co może być przyczyną problemów ze snem występujących dosyć często u ludzi starszych. Dlatego też preparaty z melatoniną są zalecane właśnie dla pacjentów w podeszłym wieku. Preparaty o działaniu nasennym mogą zawierać także substancje pochodzenia roślinnego. Dostępność takich preparatów jest szczególnie ważna dla osób, które z wielu przyczyn nie mogą przyjmować leków chemicznych. Wśród preparatów ziołowych stosowanych w leczeniu bezsenności wyróżnić można te zawierające: melisę, kozłek lekarski, lawendę, passiflorę i szyszki chmielu.

Melisa (łac. Melissa officinalis) zmniejsza stany pobudzenia nerwowego, stresu, niepokoju czy rozdrażnienia. Może być również stosowana jako wsparcie w leczeniu stanów lękowych i nerwic wegetatywnych oraz zespołu przewlekłego zmęczenia.

Mechanizm działania kozłka lekarskiego (łac. Valeriana officinalis) polega na hamowaniu aktywności ośrodkowego układu nerwowego. Dzięki temu zmniejsza się napięcie i niepokój w sytuacjach stresowych, więc człowiek jest bardziej odprężony i mniej zdenerwowany. Obecnie kozłek jest w grupie ziół postrzeganych jako zioła uspokajające, wpływające na umiarkowaną bezsenność na tle nerwowym. Jest jednak mało skuteczny w stanach lękowych.

Lawenda (łac. Lavandula) wpływa hamująco na układ nerwowy. Łagodzi skutki stresu i niweluje napięcie, co znacznie ułatwia sen. Mieszanki z lawendą sprawdzą się jako zioła na nerwicę, a susz włożony do woreczka i umieszczony w sypialni pomoże spokojnie przespać noc.

Pomocna w walce z depresją i w ukojeniu nerwów jest męczennica (łac. Passiflora).  Uspokajająco działania również szyszki chmielu (łac. Lupuli strobili). Zmniejszają one nadmierną pobudliwość, rozdrażnienie, nerwowość i stres, a więc przyczyny bezsenności. Preparaty stosowane w terapii bezsenności różnią się nie tylko składem ale też postacią. W aptekach dostępne są napary i herbatki ziołowe. Dla osób, którym nie odpowiada ziołowy smak herbatek czy naparów dostępne są krople, syropy lub tabletki. Ciekawą alternatywą dla tabletek jest postać żelków. Są one smaczne i wygodne w przyjmowaniu, szczególnie dla pacjentów z problemem przełykania tabletek. Preparaty ułatwiające zasypianie i zmniejszające bezsenność powinny być przyjmowane, bez względu na swoją postać, około pół godziny przez planowanym spoczynkiem przy jednoczesnym zminimalizowaniu aktywności psychicznej i fizycznej pacjenta.

Szeroka gama preparatów uspokajających, zmniejszających napięcie nerwowe, ułatwiających zasypianie i poprawiających jakość snu w połączeniu z odpowiednią higieną snu dają szansę na uniknięcie bezsenności, nawet w trudnych chwilach zwiększonego stresu, które dotykają każdego z nas.

Autor: mgr farm. Justyna Karolczak
Źródło: Świat farmacji, 09/2021