Pokaż menu

Dynia i olej z pestek dyni

Dynia (łac. Cucurbita) – to roślina jednoroczna z rodziny dyniowatych, do której należą także melon czy tykwa. Dynia pochodzi z Ameryki i obejmuje łącznie ok. 20 gatunków. Dla Indian była pokarmem, ale też afrodyzjakiem. Ceniona w kuchni, posiada także właściwości lecznicze. Na uwagę zasługuje również olej z pestek dyni.

Na kontynencie amerykańskim znano ją od dawna. W rejonach Meksyku znaleziono jej fragmenty pochodzące prawdopodobnie z okresu datowanego na lata 7000–5500 p.n.e. Uprawiali ją już Aztekowie oraz Majowie ceniąc nie tylko ze względu na fakt, iż stanowiła element ich pożywienia, ale również za właściwości wykazujące korzystny wpływ na sferę seksualną (potencję oraz płodność) dzięki, jak później dowiedziono, zawartości w niej witaminy E, zwanej m.in. witaminą płodności. Do Europy przywieźli dynię Hiszpanie. Na starym kontynencie jej uprawa rozwinęła się prężnie w rejonach dawnej Styrii (region należący obecnie do Austrii i Słowenii), który do chwili obecnej przoduje w produkcji cenionego oleju jadalnego produkowanego z jej pestek. W Polsce dynia znana jest od XVI w.

Walory spożywcze i lecznicze

Miąższ dyni jest niskokaloryczny, a odpowiednio przyrządzony – bardzo smaczny. Najlepiej by był spożywany po obróbce termicznej. Bywa składnikiem zup, puree, a nawet ciast. Można go także marynować. Miąższ dyni jest bogaty w β-karoten, potas, wapń, fosfor i witaminy z grupy B, zwłaszcza witaminę B2, a pozbawiony jest sodu. Działa na organizm odkwaszająco, wzmacnia układ odpornościowy. Najwartościowsza jest dynia dojrzała, o intensywnej pomarańczowej barwie miąższu, bowiem im bardziej wysycony jest on kolorem, tym więcej zawiera witamin B1, PP i karotenu. Dynia posiada jednak wysoki indeks glikemiczny (IG = 75).

Pestki dyni – wartość odżywcza

Wartość energetyczna pestek z dyni jest większa (wynosi dla 100 gram 612 kcal). Osoby dbające o wagę powinny zatem uważać, by nie przesadzać z ilością, ale ważne jest, że koncentracja składników o właściwościach prozdrowotnych jest w nich całkiem spora. Pestki zawierają istotne ilości:

Ten ostatni pierwiastek wykazuje m.in. dobroczynny wpływ na skórę – wzmacnia ją, wygładza, przyspiesza gojenie ran, chroni także prostatę i poprawia sprawność seksualną oraz żywotność plemników. Pestki dyni są również bogate w niacynę (wit. B3), niezbędną do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Kolejnym istotnym składnikiem są wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz fitosterole, które zapobiegają miażdżycy. Oprócz tego pestki dyni – dzięki zawartości kukurbityny znajdującej się w ich otoczce – pomagają pozbyć się pasożytów bytujących w przewodzie pokarmowym (np. owsików czy glisty ludzkiej). Najwięcej jest jej w świeżych i miękkich pestkach. W celach przeciwpasożytniczych pestki trzeba zjeść w odpowiedniej ilości, ok. 100–200 pestek, najlepiej rano, na czczo, świeżo wyłuskane. Dzieciom można również podać sporządzoną z nich pastę – wystarczy tylko rozgnieść je drobno i uzupełnić później niewielką ilością wody lub mleka. Można ją także doprawić do smaku. Kukurbityna stanowi organiczny związek chemiczny z grupy aminokwasów. Wykazuje również działanie przeciwzapalne, gdyż będąc inhibitorem dekarboksylazy histydynowej hamuje biosyntezę histaminy odpowiedzialnej m.in. za powstawanie odczynu zapalnego.

Olej z pestek dyni

Olej z pestek dyni należy do jednych z cenniejszych tłuszczów roślinnych. Ok. 1,5–2 łyżki oleju zaspokaja dzienne zapotrzebowanie organizmu w NNKT. Wskazane jest, aby przyjmować go na pół godziny przed lub po posiłku, na zimno. Charakterystycznymi cechami oleju są: ciemny zielony, czasem brązowawy kolor, orzechowy smak i zapach oraz gęsta konsystencja. Ze względu na specyficzny skład nienasyconych kwasów tłuszczowych jest on olejem lekkostrawnym, natomiast z uwagi na wysoką zawartość tokoferoli jest dosyć odporny na utlenianie. W niskiej temperaturze może tężeć, natomiast w temperaturze pokojowej powraca do poprzedniej gęstości. Dobrze jest przechowywać go w lodówce. Przyjmowany doustnie zapobiega tworzeniu się kamieni żółciowych oraz pomaga w schorzeniach wątroby i układu sercowego-naczyniowego. Kwasy nienasycone (w tym jedno i wielonienasycone) stanowią ponad 80% oleju z pestek dyni (są to np. kwas linolowy czy kwas oleinowy). Olej ten zawiera także witaminy A, D i E oraz witaminy z grupy B (B1, B2, B6). Można w nim znaleźć również pierwiastki, takie jak selen, potas i cynk, żelazo, jod, fluor, wapń oraz inne substancje, jak np. skwalen, fitosterole czy citrulin. Dzięki składowi olej z pestek dyni wykazuje liczne właściwości zdrowotne. Jest polecany przede wszystkim – podobnie jak pestki – w sytuacjach zakażeń pasożytami przewodu pokarmowego, w schorzeniach prostaty i układu moczowego, a także w chorobach górnych dróg oddechowych oraz alergii. Regularnie spożywany, może zapobiec miażdżycy naczyń krwionośnych, osłabieniu organizmu i stanom depresyjnym, za co odpowiadają kwasy nienasycone. Hamuje agregację płytek krwi. Jest również przydatny przy regulacji przemian hormonalnych i procesów metabolicznych w organizmie. Duża zawartość cynku powoduje, iż zaleca się go osobom z problemami skórnymi (np. z trądzikiem), czy trudno gojącymi się ranami. Niektórzy zaliczają olej z pestek dyni do substancji o działaniu przeciwnowotworowym, choć nie udowodniono tego w sposób jednoznaczny. Wskazuje się bowiem, że profil kwasów tłuszczowych w oleju z pestek dyni nie jest aż tak korzystny, jak zazwyczaj sądzi się, gdyż na wielonienasycone kwasy tłuszczowe w większości składają się tu kwasy omega-6. Niestety, olej z pestek dyni zawiera śladowe ilości kwasów omega-3. W niektórych badaniach wskazuje się nawet na brak w nim kwasu linolenowego. Taki stosunek kwasów omega-6 do omega-3 nie jest właściwy. Naukowcy donoszą, że nadmierne spożywanie produktów bogatych w kwasy omega-6 przy niedoborze kwasów omega-3, może sprzyjać rozwojowi nowotworów, np. raka piersi (szczególnie po menopauzie). Zwiększone spożycie oleju z pestek dyni należałoby zatem równoważyć uzupełnianiem go produktami bogatymi w kwas linolenowy.

W kosmetyce olej z pestek dyni stosowany jest w celu wzmocnienia włosów, nawilżenia skóry czy likwidacji rozstępów.

Fitosterole dla mężczyzn

Olej z pestek dyni jest szczególnie polecany mężczyznom ze względu na występujące w nim fitosterole. Są to substancje tworzące błony komórkowe roślin. Zalicza się do nich ok. 40 związków. Niektóre mają budowę podobną do cholesterolu, co przydatne staje się w celu obniżenia jego poziomu w surowicy krwi. Jego wchłanianie następuje w jelitach, natomiast fitosterole łączą się z receptorami komórek jelitowych w jego miejsce. Dzięki temu ograniczone zostaje jego wchłanianie, a w efekcie spadek poziomu cholesterolu we krwi. Tłuszcze nienasycone oraz witaminy A i D zwiększają przyswajalność steroli roślinnych. Część z nich zostaje wbudowana w strukturę błon komórkowych i śródbłonków. Fitosterole wykazują też działanie profilaktyczne i wspomagające w przypadku przerostu gruczołu krokowego, który często dotyczy mężczyzn już od 40. roku życia, a prawdopodobieństwo wystąpienia tej przypadłości wzrasta wraz z wiekiem. Fitosterole występujące w oleju z pestek dyni są także bardzo podobne do hormonów płciowych. To istotne, gdyż za prawidłowe funkcjonowanie prostaty odpowiada właściwy poziom jednego z nich – hormonu zwanego dihydrotestosteronem (DHT). Podobne do niego pod względem budowy fitosterole blokują DHT, który przekształca testosteron w dihydrotestosteron, co skutkuje zmniejszeniem przerostu prostaty, a następnie dolegliwości z nim związanych (np. częstym oddawaniem moczu).

Autor: dr n. med. Jolanta Pietras
Źródło: Świat farmacji, listopad 2021

31 października, 2021 powrót