Emolienty – czym są i jak działają?
Emolienty są to produkty lub substancje, które nawilżają, natłuszczają i wygładzają skórę oraz utrzymują, wzmacniają lub poprawiają jej funkcje. Odpowiednio dobrany emolient zmniejsza nieprzyjemne objawy różnych problemów skórnych.
Skóra pełni kluczową rolę w organizmie człowieka, chroni go przed szkodliwym działaniem różnych czynników środowiskowych (zanieczyszczenia, smog, promieniowanie UV, bakterie, wirusy czy grzyby). Nieprawidłowe funkcjonowanie zewnętrznej warstwy naskórka lub jego uszkodzenie sprzyja nadmiernej utracie wody, co prowadzi do suchości i podrażnienia skóry. Dlatego tak istotne jest utrzymywanie jej w odpowiedniej kondycji.
Co to są emolienty?
Nazwa emolienty wywodzi się od łacińskiego słowa emolliere, które oznacza zmiękczać. Są to preparaty szeroko stosowane w dermatologii i kosmetologii. Ich zadaniem jest natłuszczenie zewnętrznych warstw naskórka poprzez wytworzenie na jego powierzchni warstwy ochronnej (okluzyjnej). Zapobiega ona przedostawaniu się wody i przesuszaniu skóry. Emolienty działają przeciwzapalnie, zmiękczająco, regenerująco i natłuszczająco. Przywracają skórze elastyczność oraz utrzymują odpowiedni poziom nawilżenia, chronią przed nadmierną utratą wody. Ponadto zmniejszają podrażnienia i uczucie świądu, charakterystyczne dla skóry atopowej i suchej. Emolienty odbudowują płaszcz hydrolipidowy skóry i chronią ją przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych, w tym także alergenów.
Emolienty są szczególnie polecane do skóry delikatnej, skłonnej do podrażnień (alergicznej) oraz z różnymi problemami: łuszczycą czy atopowym zapaleniem skóry. Idealnie sprawdzają się w pielęgnacji delikatnej skóry niemowląt i małych dzieci. Dostępne są w wielu różnych postaciach: kremach do twarzy, rąk, balsamach do ciała oraz produktach do kąpieli: emulsjach, żelach i szamponach. Mogą to być emulsje woda w oleju (składniki emoliencyjne stanowią ponad 50% składu produktu) lub olej w wodzie (składniki emoliencyjne stanowią do 30% składu).
Podział emolientów ze względu na:
profil działania oraz właściwości
• natłuszczające – estry, triglicerydy, alkohole i kwasy tłuszczowe,
• wygładzające,
• blokujące – bariera dla utraty wody ze skóry – olej parafinowy, wazelina,
• wiążące wodę – mocznik, kwas hialuronowy, glicerol
zastosowanie kliniczne
• obojętne – pełnią funkcję ochronną,
• intensywnie nawilżające – mocznik, mleczan sodu, alkohole poliwodorotlenowe, monosacharydy, aminokwasy,
• łagodzące – polidokanol, mocznik, wyciągi roślinne
pochodzenie
• naturalne – oleje roślinne, woski i tłuszcze odzwierzęce,
• syntetyczne – oleje mineralne (parafiny), syntetyczne estry kwasów tłuszczowych
Skład emolientów
W składzie emolientów wyróżnia się substancje o działaniu okluzyjnym, humektanty oraz składniki, które uzupełniają lipidy znajdujące się w naskórku. Istotne dla danego preparatu są właściwości okluzyjne czyli zdolność wytwarzania na powierzchni skóry cienkiej warstwy. Zapobiega ona utracie wody poprzez parowanie, zmiękcza i wygładza skórę oraz chroni ją przed przesuszeniem i działaniem czynników zewnętrznych. Zatrzymana w naskórku woda przenika do komórek zrogowaciałej warstwy naskórka, zwiększa ich objętość i jędrność i uszczelnia przestrzenie międzykomórkowe. Ponadto przywraca integralność i jakość naskórka. Do substancji okluzyjnych zaliczamy: węglowodory parafinowe (wazelina, parafina, oleje mineralne), alkohole polihydroksylowe (glikol propylenowy) i tłuszczowe (cetylowy, stearylowy, lanolinowy), sterole, woski, kwasy tłuszczowe (stearynowy, lanolinowy), estry woskowe (lanolina) oraz fosfolipidy (lecytyna).
Humektanty (higroskopijne substancje nawilżające) są ważnymi składnikami emolientów. Ich zadanie polega na absorbcji i wiązaniu wody z otoczenia, którą utrzymują w warstwie rogowej naskórka. Ponadto przyciągają one cząsteczki wody z głębszych warstw naskórka. Powoduje to odnowienie napięcia skóry i poprawia stopień jej nawilżenia. Humektantami, które najczęściej się stosuje, są: mocznik (2–5%), gliceryna (2–10%), kwas mlekowy i mleczany, kwas hialuronowy, hydroksykwasy, sorbitol oraz glikol propylenowy.
W wielu chorobach skóry zaburzona zostaje struktura bariery naskórka. Dlatego ważne jest uzupełnianie fizjologicznych lipidów naskórka, które regulują prawidłowe różnicowanie komórek warstwy rogowej. Substancje te utrzymują prawidłowe nawilżenie i integralność bariery naskórka, co wpływa na elastyczność skóry. Dodatkowo łagodzą podrażnie- nia, regenerują oraz odżywiają skórę, wzmacniają barierę ochronną i ograniczają rozwój chorobotwórczych mikroorganizmów. Substancjami należącymi do grupy uzupełniających lipidy należą: nienasycone kwasy tłuszczowe, skwaleny, fosfolipidy, strerole i cholesterol. Naturalne oleje (np. macadamia, arganowy, z awokado, konopny, z ogórecznika) dostarczają skórze niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych.
Emolienty w zależności od kondycji skóry i jej indywidualnych potrzeb, a także wieku pacjenta mogą zawierać dodatkowe substancje aktywne o właściwościach: przeciwstarzeniowych (kolagen, kwas hialuronowy, retinol, witaminy), przeciwświądowych (kamfora, mentol, lidokaina), immunostymulujących (beta-glukan). Ponadto w skład emolientów mogą wchodzić filtry przeciwsłoneczne oraz substancje, które redukują biofilm bakteryjny. W składzie emolientów nie ma parabenów, sztucznych barwników, substancji zapachowych oraz spieniających, które mogą działać drażniąco na skórę. Ich wyeliminowanie zminimalizowało występowanie działań niepożądanych.
Jak działają emolienty?
Emolienty tworzą na powierzchni naskórka cienką warstwę, które chroni przed szkodliwym działaniem czynników środowiskowych oraz nadmierną utratą wody. Wspomagają absorbcję cząsteczek wody i jej wiązanie wewnątrz warstwy rogowej. Eliminują nieprzyjemne uczucie napięcia, uelastyczniają i natłuszczają skórę. Są zalecane w wspomaganiu leczenia wielu schorzeń, które powodują nadmierne wysuszanie skóry np. łuszczyca, atopowe zapalenie skóry. Składniki preparatów emoliencyjnych łagodzą stany zapalne, świąd i podrażniania oraz przyspieszaja gojenie się ran, które powstają na skutek drapania. Zmniejszają również szorstkość skóry, odbudowują i przywracają prawidłowe funkcjonowanie bariery naskórka.
Kto może stosować emolienty?
Emolienty są szczególnie zalecane dla osób w każdym wieku, których skóra jest skłonna do podrażnień, wrażliwa i nadmiernie wysuszona i szorstka. Należy je stosować w przypadku określonych problemów dermatologicznych. Pomocne są w łagodzeniu atopowego zapalenia skóry oraz innych chorób, które objawiają się podrażnieniem i suchością skóry. Dzięki głębokiemu nawilżeniu i natłuszczeniu skóry łagodzą podrażniania i świąd. Zapobiega to powstawaniu kolejnych zmian skórnych spowodowanych drapaniem.
Ze względu na łagodne działanie emolienty są idealne do pielęgnacji wrażliwej skóry niemowląt już od urodzenia. Nie powodują podrażnień ani alergii. Stworzona przez emolient warstwa ochronna, na delikatnej skórze dziecka nawilża i natłuszcza ją oraz chroni przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych (zanieczyszczeń, promieniu UV czy drobnoustrojów). Regularne stosowanie emolientów u małych dzieci zmniejsza ryzyko rozwoju atopowego zapalenia skóry oraz chroni skórę przed reakcjami alergicznymi.
Źródło: Świat farmacji, 5/2020
Autor: dr n. farm. Anna Nowicka-Zuchowska