Fenomen zielonej herbaty

Nikt nie wie, jaka jest prawdziwa historia odkrycia herbaty, choć istnieje na ten temat wiele legend. Do Europy została przywieziona na początku XVII w. przez holenderskich i portugalskich kupców.

Herbata ma dwie łacińskie nazwy: szwedzki botanik, Karol Linneusz, nazwał ją Thea sinensis, zaś jego brytyjski kolega, sir George Watt, przechrzcił ją w XIX w. na Camellia sinensis. Nazwa „Camellia” pochodzi od nazwiska Georga Josepha Kamela, jezuity i farmaceuty, który napisał dzieje roślinności Filipin. W literaturze fachowej obie nazwy są używane zamiennie. Camelia sinensis, zwana również herbatą chińską lub krzewem herbacianym, jest małym zmiennym zimozielonym krzewem o skórzastych eliptycznych liściach. Istnieje wiele jej odmian hodowanych w różnych zakątkach świata. Obok oryginalnych odmian krzewów herbacianych pochodzących z Chin (łac. Camellia sinensis odmiana sinensis) lub Assamu (łac. Camellia si nensis odmiana assamica), uprawia się także tzw. hybrydy – rośliny powstałe ze skrzyżowania tych dwu odmian.

Z krzewu herbacianego otrzymuje się kilka produktów w zależności od długości procesu fermentacji liści, m.in. herbatę białą, czarną, żółtą, oolong (ulung) i zieloną. Najbardziej szlachetną, bo zachowującą najwięcej wartości i witamin, jest herbata zielona. W przeciwieństwie do odmiany czarnej nie poddaje się jej procesowi fermentacji. Świeżo zerwane liście pozostawia się do przeschnięcia, a następnie, w wyniku obróbki cieplnej, powstrzymuje się proces fermentacji. Dzięki etapowi podgrzewania enzymy zostają unieczynnione, a połączenia alkaloidów z garbnikami zachowane. W wielu regionach wysokiej klasy zielone herbaty produkuje się klasyczną, starożytną metodą, wykonując wszystkie czynności ręcznie. Częściej jednak produkcja odbywa się mechanicznie. Herbata zielona ma smak bardziej gorzki niż czarna, a w filiżance napar przybiera barwę jaśniejszą, zbliżoną do cytrynowo-żółtej lub słomkowej.

Skład zielonej herbaty

Camellia sinensis zawiera:

• alkaloidy purynowe: kofeinę (ok.4,5%), teobrominę (do 0,5%), teofilinę, teaninę;
• polifenole – najważniejsze z nich to pochodne katechinowe (monome ryczne flawon 3-ole):– epigalokatechina (EGC), – galokatechina,– epikatechina (EC),– 3-O galusan epigalokatechiny (EGCG) i trigaloiloglukoza,– 3-O galusan epikatechiny (ECG);

Ilość katechin w herbacie zależy od czasu trwania procesu fermentacji, dla tego zielona herbata wykazuje wyższą zawartość pochodnych katechinowych w porównaniu z innymi herbatami;

• saponiny;
• sole mineralne – przede wszystkim dużo jonów fluorkowych (do 0,03% suchej masy), żelazo, potas, sód, krzem, wapń, magnez, fosfor, miedź, mangan;
• witaminy – wit. C (w czarnej herbacie nie występuje), B1, B6, B2; • kumaryny, aminokwasy, kwasy or ganiczne, olejek eteryczny;
• galo- i elagotaniny (identyczne z obecnymi w czarnej herbacie).

Zastosowanie i działanie

W chińskiej medycynie moc zielonej herbaty wykorzystuje się w leczeniu zaburzeń trawiennych, bólów głowy, zatruć alkoholowych i rozstrojów żołądka. Ciekawostką jest, że zielona herbata pojawiając się po raz pierwszy w Europie w XVII w., początkowo dostępna była przede wszystkim w aptekach, jako środek przeciwko rozstrojowi żołądka, wzdęciom oraz jako lek przeciwgośćcowy. Obecnie uważa się, że większość jej właściwości wynika z faktu, że składniki zielonej herbaty są silnymi „zmiataczami wolnych rodników”. Wiele chorób przewlekłych i stanów zapalnych jest wynikiem stresu oksydacyjnego i generowania wolnych rodników.

Właściwości zielonej herbaty

• obniża poziom cholesterolu – zielona herbata hamuje Cu2+ (zależne utlenianie frakcji LDL) oraz aktywność lipooksygenazy. Katechiny mają zdolność do hamowania powstawania wolnych rodników, wychwytywania ich oraz chelatowania katalizatorów reakcji wolnorodnikowych. Dzięki tym właściwościom hamują utlenianie frakcji LDL i zapobiegają zlepianiu się płytek krwi. Dodany do herbaty sok z cytryny potęguje to działanie.
• zapobiega otyłości – katechiny zawarte w zielonej herbacie ograniczają aktywność COMT (enzymu odpowiedzialnego za degradację adrenaliny). Picie dużych ilości na paru, około 10 filiżanek dziennie, hamuje wchłanianie cukrów, tłuszczów, a także czynność lipazy. Wykazano również wpływ na hamowanie różnicowania się preadipocytów, zaobserwowano proces indukcji apoptozy adipocytów, a także modulowanie wychwytu glukozy w tkance tłuszczowej i mięśniach szkieletowych. Dlatego właśnie ekstrakty z zielonej herbaty zawarte są w suplementach diety wspomagających odchudzanie. Jedna kapsułka takiego preparatu zawierająca ekstrakt z zielonej herbaty odpowiada średnio 4 do 10 filiżankom, w zależności od produktu. Ciekawym połączeniem jest połączenie CLA z zieloną herbatą – sprzężony kwas linolowy działa redukująco na tkankę tłuszczową przez wspomaganie spalania nagromadzonego tłuszczu bez naruszania mięśni, a wyciąg z zielonej herbaty dodatkowo to działanie wzmacnia.
• wspomaga leczenie chorób OUN – kwas galusowy, EGCG i ECG za pobiegają gromadzeniu się amyloidu w komórkach nerwowych, odpowiedzialnego za rozwój chorób otępiennych, takich jak np. Alzheimer.
• wykazuje właściwości antynowotworowe – chroni komórkowy DNA przed degradacją, a także hamuje rozwój stanu zapalnego i wzmacnia układ odpornościowy. Z obecnością polifenoli wiążą się właściwości antyoksydacyjne, zdolność hamowania aktywności enzymów karcynogennych, a także właściwości antyproliferacyjne i przeciwangiogenne. Stąd zalecanie picia zielonej herbaty w chemoprewencji nowotworów. Polifenole zielonej herbaty hamują również aktywność kinazy białkowej aktywowanej mitogenami oraz zmniejszają aktywność czynnika biorącego udział w indukcji transformacji nowotworowej. W badaniu przeprowadzonym w Szwecji zaobserwowano, że spożywanie co najmniej dwóch filiżanek zielonej herbaty dziennie może zmniejszyć ryzyko rozwoju raka jajnika aż o 46%.
• hamuje rozwój bakterii m.in. tych wywołujących próchnicę, powstawanie płytki nazębnej i chorób przyzębia (łac. Streptococcus mutans i Porphyromonas gingivalis). Dodatkowo dzięki dużej zawartości jonów fluorkowych wzmacnia zęby, chroniąc przed próchnicą i zapewniając świeży od dech. W obrębie jelit herbata działa także przeciwbakteryjnie. Stwierdzono, że hamuje rozwój Vibrio cholerae, Salmonella typhi, Campylobacter jejuni, Campylobacter coli, Shigella sp., Salmonella sp., Candida.
• nasila działania insuliny – naukowcy sugerują, że EGCG może mieć wpływ na regenerację komórek beta trzustki oraz blokowanie aktywności 2-amylazy.
• poprawia pamięć i koncentrację – L-teanina (ang. L-Theanine, glutamylethylamide lub N-Ethyl–L-glutamine) łatwo pokonuje barierę krew–mózg i jest związkiem psychoaktywnym. Ma działanie uspokajające, zmniejszające stres i niepokój, stabilizujące nastrój. Picie zielonej herbaty lub wzbogacanie diety w L-teaninę działa relaksująco, pozwalając jednocześnie na zachowanie czujności umysłu.

Zielona herbata ma również szereg innych zastosowań. Chłodny napar polecany jest do przemywania oczu przy zapaleniu spojówek oraz powiek. Wyciągi z niej używane są do produkcji kosmetyków, np. kremów, szamponów, żeli, mleczek, maseczek, które m.in. wzmacniają cebulki włosowe, chronią skórę przed działaniem promieni słonecznych, bakterii i grzybów. Japońscy naukowcy wierzą także, że w zielonej herbacie tkwi tajemnica długiego życia. Zawarte w niej składniki wpływają bowiem hamująco na procesy starzenia się organizmu – zielona herbata jest świetnym antyoksydantem, zmiataczem wolnych rodników. Stwierdzono, że EGCG jest 25–100 razy wydajniejszym antyoksydantem niż witaminy C i E.

Podsumowanie

Obecnie na rynku europejskim znajduje się duża ilość różnych herbat zielonych, czarnych, białych, typu ulung oraz suplementów diety, zawierających ekstrakty z zielonej herbaty w kapsułkowanej formie. Działanie zielonej herbaty i jej głównej substancji czynnej – galusanu epigalokatechiny (EGCG), zostało poparte rezultatami wielu badań prze prowadzonych na różnych modelach zwierzęcych, z udziałem ludzi oraz w doświadczeniach in vitro. Wykazano w nich, że związki zawarte w zielonej herbacie wykazują właściwości przeciwutleniające, przeciwnowotworowe, przeciwzapalne i przeciwmiażdżycowe. Zielona herbata jest powszechnie uważana za surowiec bezpieczny, którego spożywanie nie jest związane z działaniami ubocznymi. Ewentualne działania niepożądane i przeciwwskazania do stosowania wynikają z zawartości kofeiny w zielonej herbacie. Dlatego picie tego naparu może być prostym i skutecznym sposobem wspierania naszego zdrowia.

Autor: mgr farm. Barbara Domagała
Źródło: Świat Farmacji, 01/2025