Grypa, przeziębienie i infekcje grypopodobne

Podwyższona temperatura, kaszel, drapanie w gardle, siąkanie nosem, „łamanie w kościach”, bóle mięśniowe, ogólne osłabienie – któż z nas, choć raz na jakiś czas, nie doświadcza tych dolegliwości? Przyczyną może być grypa, przeziębienia, infekcje grypopodobne.

Objawy grypy i przeziębienia w początkowej fazie infekcji są do siebie podobne. Odróżnienie tych chorób jest bardzo ważne, ponieważ przeziębienie mija na ogół bez powikłań, a grypa może doprowadzić do poważnych konsekwencji.

Przeziębienie

Przeziębienie jest definiowane, jako: „ostre, nieswoiste, zwykle przebiegające bez gorączki zakażenie układu oddechowego, z zapaleniem fragmentu lub całych dróg oddechowych, w tym nosa, zatok przynosowych, gardła, krtani oraz często tchawicy i oskrzeli”. Przeziębienie jest efektem zmniejszenia odporności organizmu wskutek działania zimna. Nagłe i przez dłuższy czas trwające obniżenie temperatury otoczenia wywołuje skurcz naczyń krwionośnych w powłokach skórnych, w błonie śluzowej dróg oddechowych, w mięśniach, stawach. W organizmie niezahartowanym skurcz ten jest nadmierny i trwa zbyt długo, co powoduje niedokrwienie tkanek, a w następstwie miejscowe obniżenie ich odporności. Jeśli w tym czasie organizm zostanie zaatakowany przez drobnoustroje z zewnątrz może dojść do infekcji. Te drobnoustroje to różnego rodzaju wirusy, których jest około sto, a 30–50% z nich stanowią rinowirusy o krótkim okresie wylęgania (1–3 dni).

Jeśli jest to pierwsza faza przeziębienia i dopiero „drapie” w gardle, możemy zastosować „domowe sposoby”. Jeśli one nie pomogą, najlepiej położyć się do łóżka i skorzystać z porady farmaceuty lub lekarza. W przeziębieniu, jeśli występuje gorączka, często dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych w obrębie czaszki, co powoduje przekrwienie mózgowia, a to powoduje ucisk zakończeń nerwów czuciowych opon mózgowych i dotkliwy ból głowy.

Grypa

Grypa jest wg definicji: „swoistą, wirusową chorobą układu oddechowego, charakteryzującą się przebiegiem gorączkowym, kaszlem, bólem głowy, złym samopoczuciem i zapaleniem błon śluzowych i układu oddechowego, zazwyczaj występującą w okresie jesienno-zimowym w postaci epidemii lub niekiedy pandemii”. Grypę wywołują wirusy z rodziny Orthomyxoviridae sklasyfikowane w trzech typach. Typy wirusa A i B są silnie zjadliwe, natomiast typ C ma małe znaczenie w zakażeniach u ludzi. Grypę charakteryzują dwie istotne cechy, a mianowicie zdolność powtórnego wywoływania choroby u osób, które w przeszłości już ją przebyły, z powodu zakażenia szczepami spokrewnionymi, oraz okresowe, ogarniające znaczną część świata, odpowiedzialne za wywoływanie epidemii ( tzw. pandemii ), czyli masowych zachorowań. Pandemie mogą pojawiać się niespodziewanie jako skutek powstania nowych podtypów wirusa grypy A, które o wiele bardziej niż przeciętne mutanty różnią się od szczepów, z których powstały. Siedliskiem szczepów dostarczających materiału genetycznego do budowy nowych podtypów wirusa grypy A są ptaki. Doświadczenia z wcześniejszych okresów oraz współczesne badania dają raczej pewność, że pandemie będą powtarzały się w przyszłości.

Powikłania pogrypowe

Szczyt zachorowań na grypę przypada pomiędzy styczniem i marcem. Okres inkubacji choroby waha się od kilku do 48 godzin. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową od osób z widocznymi objawami grypy w postaci wysokiej gorączki w granicach 39–40°C, dreszczy, bólów głowy, bólów stawowo-mięśniowych, uczucia ogólnego rozbicia, osłabienia, bólów gardła, kataru i kaszlu oraz w postaci objawów ze strony przewodu pokarmowego. Przebieg grypy uzależniony jest od zjadliwości wirusa, wieku osoby zarażonej oraz od schorzeń towarzyszących. Powikłania pogrypowe niejednokrotnie uwidaczniają się dopiero po pewnym czasie, jaki upłynął po przebytej infekcji. Ciężki przebieg choroby i jej powikłania dotykają najczęściej małe dzieci, kobiety w ciąży, osoby z przewlekłymi chorobami układu krążenia, układu oddechowego i niską odpornością. Najczęściej występują powikłania ze strony układu oddechowego, jak zapalenie płuc, oskrzeli, oskrzelików czy ucha środkowego. Wirus grypy powodując uszkodzenie nabłonka dróg oddechowych, toruje drogę innym drobnoustrojom chorobotwórczym, przede wszystkim bakteriom. Powikłania grypowe dotykają również innych układów organizmu i mogą manifestować się jako drgawki gorączkowe, zespół wstrząsu, zespół Rey’a, zapalenie mięśnia sercowego i/lub osierdzia, zapalenie mięśni i mioglobinuria prowadząca do niewydolności nerek, objawy neurologiczne, poprzeczne zapalenie rdzenia, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i/lub mózgu.

Grypa czy przeziębienie – rozpoznanie

Elementem różnicującym zakażenie wirusowe z bakteryjnym w pierwszej kolejności jest kryterium czasowe. Za etiologią bakteryjną przemawia czas trwania objawów – powyżej 10 dni lub pogorszenie stanu klinicznego po 5. dniach trwania choroby. Objawy grypopodobne występują także w przebiegu innych infekcji wirusowych, o czym napisano we wstępie. Rozpoznanie grypy w oparciu o te objawy jest utrudnione. Konieczne jest w przypadkach wątpliwych wykonanie badań wirusologicznych i serologicznych. Izolacja wirusa pozwala nie tylko na postawienie rozpoznania, ale jest też pomocna podczas wytwarzania szczepionki. Badania serologiczne pozwalają na ustalenie rozpoznania choroby, określenie odporności po przebytym zakażeniu lub stanu immunologicznego po szczepieniu. Ponadto stosuje się szybkie testy diagnostyczne: enzymatyczny (ELISA), immunofluorescencyjny oraz łańcuchową reakcję polimerazy (PCR). Niestety testy te nie są powszechnie dostępne w lecznictwie ambulatoryjnym. Najczęściej lekarz lub farmaceuta rozpoznaje grypę na podstawie badania pacjenta i rozmowy o objawach.

Leczenie objawowe

Wspólną cechą grypy i przeziębienia jest brak leczenia przyczynowego. Stosowanie antybiotyków w niepowikłanych infekcjach przeziębieniowych – wirusowych jest całkowicie nielogiczne, antybiotyki nie działają na wirusy. Jedynym dotychczas znanym, skutecznym sposobem walki z grypą jest stosowanie szczepionek, które są corocznie modyfikowane. W związku z tym jedyną metodą terapii infekcji wirusowych jest leczenie objawowe. Należy je zacząć od leku przeciwbólowego, przeciwzapalnego i przeciwgorączkowego. Pożądane efekty przynosi też stosowanie diety lekkostrawnej, a na czas choroby z żywienia całkowicie wyłączyć białka zwierzęce, gdyż powodują wzrost ciepłoty ciała. Ważne jest podawanie dużej ilości płynów, soków, jarzyn oraz wody mineralnej.

Katar

Przykrą dolegliwością towarzyszącą przeziębieniu jest katar, który wywołują rhinowirusy. Po przeniknięciu do błony śluzowej nosa, wiążą się z nią poprzez specjalne wyrostki receptorowe. Następnie wnikają do komórki błony śluzowej i korzystając z jej struktury budują własną, niszcząc jednocześnie strukturę komórek żywiciela. Ich aktywność obnaża głębsze warstwy błony śluzowej, które stopniowo się złuszczają. Powoduje to stan zapalny, obrzęk i przekrwienie błony śluzowej, odczuwane jako „blokada”, „zatkanie”. Leczenie objawowe polega na podawaniu leków zmniejszających wysięk i udrażniających drogi oddechowe. Należy podawać leki działające miejscowo lub stosować preparaty doustne w postaci tabletek. W aptekach jest bardzo duży wybór kropli do nosa. Substancje w nich zawarte zwężają naczynia krwionośne w błonie śluzowej nosa. Zmniejszony przepływ krwi powoduje ograniczenie obrzęku błony śluzowej. Poprawia się drożność przewodów nosowych, pacjent może znowu oddychać przez nos. Dodatkowo, zatoki przynosowe są lepiej wentylowane, ułatwiony jest odpływ zalegającej w nich wydzieliny. Krople obkurczające stosuje się krótko – nie dłużej niż 4–5 dni i nie częściej niż 3–4 razy dziennie. Dłuższe stosowanie tych środków prowadzi do wtórnego obrzmienia śluzówki nosa, nie ustępującego mimo podawanie większej dawki. Dobrym sposobem na zatkany nos i wysuszone śluzówki są roztwory soli morskiej. Można też skorzystać z aromaterapii.

Zapalenie gardła

To inna uciążliwa dolegliwość w przeziębieniu; objawia się bólem, pieczeniem, drapaniem, uniemożliwiając swobodne oddychanie i przełykanie. Oferta specyfików polecanych w aptekach jest bardzo bogata. Są one pomocne, jeśli mamy do czynienia z bólem gardła o podłożu wirusowym. Należy zwrócić uwagę, iż celem leczenia w takim przypadku jest przyniesienie ulgi w objawach i zmniejszenie dyskomfortu, podczas gdy infekcja przebiega własnym tokiem. Preparaty te występują najczęściej w postaci tabletek lub pastylek do ssania, aerozoli, płukanek, a ich stosowanie pobudza wydzielanie śliny, która nawilża gardło i w ten sposób wywiera działanie łagodzące. Ze względu na zawarte składniki, które determinują działanie terapeutyczne, preparaty „na gardło” można zakwalifikować do kilku grup:
• środki odkażające, o właściwościach antybakteryjnych i przeciwgrzybiczych,
• środki o dodatkowym działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym,
• preparaty mające działanie miejscowo znieczulające,
• ziołowe, zawierające surowce roślinne takie jak: szałwia – właściwości antyseptyczne, podbiał, porost islandzki – działanie łagodzące i powlekające, propolis, miód –właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze.

Kaszel

Podczas przeziębienia lub grypy występuje kaszel, jako odruch obronny, wywołany przez nadmierne ilości wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych. Określenie charakteru kaszlu jest sprawą niezwykle istotną. Od tego bowiem zależy jaki rodzaj leku należy zastosować.

Kaszel suchy, tzw. nieproduktywny pojawia się zwykle na początku infekcji. Pacjent odczuwa „drapanie w gardle”, jednak nie odkrztusza wydzieliny. Suchy kaszel jest bardzo męczący, towarzyszy mu niekiedy silne łzawienie. Często dochodzi do nocnych ataków, co w negatywny sposób oddziałuje na samopoczucie pacjenta. Kaszel mokry, tzw. produktywny, rozwija się w miarę postępu choroby, gdy dochodzi do nagromadzenia się wydzieliny w drzewie oskrzelowym. Pacjenci skarżą się na uczucie „zalegania” jej w klatce piersiowej. Mają też często trudności z zasypianiem, ponieważ wydzielina spływa po tylnej ścianie gardła, wywołując uczucie drażnienia i łaskotania. Kaszel suchy, pojawiający się na początku infekcji wirusowej jest uporczywą dolegliwością, której należy przeciwdziałać i hamować lekami przeciwkaszlowymi. Działają one najczęściej ośrodkowo, na poziomie mózgowym, hamując tam ośrodek kaszlu. Takie działanie posiadają:
• dekstrometorfan,
• kodeina,
• butamirat.

W złagodzeniu objawów suchego kaszlu, poleca się także stosowanie syropów ziołowych. Surowce roślinne zawierają często związki śluzowe, mające właściwości powlekające i osłaniające. W efekcie łagodzą męczące ataki suchego kaszlu.

Kaszlu mokrego nie należy hamować. Terapia powinna iść wręcz w odwrotnym kierunku. Stosowane leki wykrztuśne ułatwiają usunięcie wydzieliny z dróg oddechowych. Dochodzi do tego na drodze kilku różnych mechanizmów:
• związki upłynniające wydzielinę oskrzelową, o charakterze soli nieorganicznych;
• substancje drażniące nieznacznie błonę śluzową żołądka i na tej drodze pobudzające zakończenia nerwowe w drogach oskrzelowych, co ułatwia odkrztuszanie;
• związki dezorganizujące strukturę śluzu, substancje pobudzające enzymy do rozkładu cząsteczek śluzu, substancje zmniejszające lepkość śluzu, a tym samym jego przyczepność do ścian oskrzeli.

Działanie wykrztuśne posiadają także specyfiki ziołowe, na bazie takich surowców jak bluszcz pospolity, tymianek pospolity, pierwiosnek lekarski. Leki wykrztuśne należy przyjmować nie później niż do godziny 17:00. Podane bezpośrednio przed snem będą powodowały nasilenie odruchu kaszlu i utrudnią zasypianie. Leków przeciwkaszlowych w żadnym wypadku nie należy stosować, kiedy istnieją jakiekolwiek symptomy zalegania wydzieliny w drogach oddechowych. Zahamowanie odruchu kaszlu może spowodować pogorszenie stanu pacjenta i wydłużenie czasu trwania choroby. Jeśli nie jesteśmy przekonani co do charakteru kaszlu, warto na noc zastosować środek przeciwkaszlowy, natomiast po przebudzeniu i w ciągu dnia do godziny 16:00–17:00 przyjmować preparat wykrztuśny. Ponadto należy dbać o odpowiednie nawilżenie pomieszczenia, regularne wietrzenie, picie dużej ilości ciepłych napojów.

Autor: mgr farm. Tomasz Mrozowski
Źródło: Świat farmacji, 11/2018