Kleszczowe zapalenie mózgu

W tym roku zima była wyjątkowo łagodna, dlatego kleszczy na pewno będzie więcej. A to oznacza, że wzrośnie zagrożenie kleszczowym zapaleniem mózgu (KZM). Coraz więcej osób zdaje sobie sprawę z zagrożenia, jakim jest borelioza, ale zbyt mało wiemy na temat kleszczowego zapalenia mózgu, przed którym skutecznie chronią szczepienia ochronne. Pamiętajmy, że wszystkie formy kleszcza są niebezpieczne: larwy, nimfy, samice. Nawet te malutkie, które wydawałoby się, że nie są w stanie się wkłuć potrafi ą nas zakazić. Kleszcze najczęściej wkłuwają się w skórę pod kolanami, pachami, w zgięciu ręki, łokcia, w pachwinach, za uszami, u kobiet także pod biustem, w miejscu przylegania stanika.

JAK SIĘ ZARAŻAMY

Wirus KZM należący do rodzaju flawiwirusów bytuje w gruczołach ślinowych kleszczy, dlatego też można się zarazić praktycznie od razu po ukłuciu. Natychmiastowe usunięcie kleszcza nie stanowi ochrony przed KZM. Wirus atakuje opony mózgowe i ośrodkowy układ nerwowy. Eksperci szacują, że około 15% występujących w Polsce kleszczy jest zakażonych wirusem KZM. Innym sposobem zakażenia, choć znacznie rzadziej występującym, jest spożycie niepasteryzowanego mleka koziego, owczego lub krowiego – zwierząt zarażonych KZM. Zdecydowana większość zakażeń spowodowanych przez kleszcza przebiega w sposób bezobjawowy – nasz układ immunologiczny dobrze sobie z nimi radzi. U niektórych osób dochodzi jednak do przełamania mechanizmów obronnych, co powoduje wystąpienie objawów chorobowych.

JAK ZACZYNA SIĘ KZM

Okres inkubacji choroby trwa od 4 do 28 dni (średnio osiem dni), a zakażenie przebiega dwufazowo. W pierwszej fazie wirus znajduje się we krwi, w drugiej dociera do ośrodkowego układu nerwowego.

Pierwsza faza choroby rozpoczyna się nagle i objawia się grypopodobnymi objawami z gorączką, bólami głowy oraz nudnościami i wymiotami. Ta faza choroby trwa od jednego do ośmiu dni (średnio cztery dni). Choroba kończy się na pierwszej fazie u 30–50% zakażonych. U pozostałych osób rozwija się dalej. Po średnio ośmiu dniach dobrego samopoczucia i braku objawów chorobowych KZM przechodzi w fazę neurologiczną.

Druga faza choroby (faza neurologiczna) – wirus KZM atakuje ośrodkowy system nerwowy. Choroba może mieć postać łagodną lub bardzo niebezpieczną. Ciężką formą KZM jest zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego. W tym przypadku wirusem zakażone są nie tylko opony mózgowe, lecz również cały mózg i korzenie nerwowe. Oprócz objawów zapalenia opon mózgowych może dojść do zaburzeń świadomości, mowy i połykania, do zmian psychicznych lub paraliżu ciała. Na szczęście te łagodniejsze postacie występują zdecydowanie częściej. Najciężej chorobę przechodzą osoby starsze, u nich też wzrasta ryzyko wystąpienia trwałych powikłań. Dzieci chorują łagodniej niż dorośli, ale wiele zależy od naszego układu odpornościowego.

LECZENIE KZM

Nie można leczyć przyczyn KZM. Dlatego bardzo ważne jest zapobieganie chorobie. Leczenie pacjentów ma jedynie objawowy charakter. Nie ma leku, który hamowałby namnażanie się wirusa. Lekarze pomagają organizmowi pacjenta przetrwać chorobę. Obniżają gorączkę, nawadniają, likwidują drgawki, zwalczają nudności, wymioty oraz podają leki zmniejszające obrzęk mózgu. Pacjenci, u których zdiagnozowano powikłania neurologiczne, przeważnie wymagają też długiej, często intensywnej rehabilitacji. Leczenie jest długie i nie zawsze skuteczne, dlatego najlepszym sposobem zapobiegania KZM są szczepienia ochronne. To właśnie dzięki szczepieniom praktycznie udało się zlikwidować kleszczowe zapalenie mózgu u polskich leśników, którzy od czasu uznania KZM za chorobę zawodową przechodzą obowiązkowe szczepienia.

SZCZEPIONKA PRZECIW KZM

Szczepienia zaleca się przede wszystkim leśnikom, ale też osobom, które często spędzają aktywnie czas na świeżym powietrzu, uprawiają turystykę pieszą, rowerową, kajakową, konną oraz zbierają grzyby i jagody. Kolonistom (dzieci i młodzież poniżej 18. roku życia stanowią 1/4 chorujących na kleszczowe zapalenie mózgu).

Na polskim rynku dostępne są inaktywowane szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu w wersji dla dzieci i dorosłych. Aby skutecznie ochronić się przed zakażeniem konieczne jest przyjęcie 3 dawek szczepienia pierwotnego – dwie pierwsze podaje się w miesiącach zimowych lub wczesną wiosną regularnie w odstępie od jednego do trzech miesięcy. Trzecie szczepienie, wykonane przed rozpoczęciem następnego sezonu wzmożonych zachorowań, kończy tzw. immunizację podstawową i zapewnia odporność poszczepienną na co najmniej trzy lata. Aby podtrzymać odporność poszczepienną, należy po trzech do pięciu lat (w zależności od wieku i liczby otrzymanych szczepień przypominających) przedłużyć ją za pomocą jednej dawki szczepionki. Do szczepienia przeciw KZM każdorazowo kwalifikuje lekarz.

Istnieje również możliwość uzyskania ochrony poszczepiennej w krótszym czasie. Na przyspieszony tryb szczepień składają się dwie dawki. W tym trybie drugą dawkę otrzymuje się po dwóch tygodniach. Trzecią i zarazem ostatnią dawkę należy przyjąć od pięciu do 12 miesięcy później.

Zaszczepienie zimą lub wczesną wiosną zapewnia ochronę już od początku aktywności kleszczy (od kwietnia do października). Szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu cechuje wysoka skuteczność – na 100 szczepionych powyżej 95 osób wytwarza przeciwciała ochronne zabezpieczające przed powikłaniami.

Przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu są:

• reakcja anafilaktyczna po wcześniejszej dawce szczepionki,
• ostra choroba przebiegająca z gorączką,
• nasilona reakcja alergiczna na substancje pomocnicze wchodzące w skład szczepionki.

Po podaniu szczepionki mogą występować miejscowe niepożądane odczyny poszczepienne, głównie przemijający ból w miejscu wstrzyknięcia obrzęk, bolesność, zaczerwienienie.

Źródło: ABC Aptekarza 06/2020, szczepienia.pzh.gov.pl 

Schemat szczepień obejmuje szczepienia podstawowe i przypominające

Szczepionka ENCEPUR K – od 1. r.ż. do 11 lat
Szczepionka ENCEPUR Adults – młodzież od 12 lat i dorośli

Szczepienia podstawowe

3 dawki podawane w odstępach:

• pierwsza dawka,
• druga dawka po 1 do 3 miesiącach od pierwszej,
• trzecia dawka po 9–12 miesiącach od drugiej.

Jeżeli konieczne jest szybkie uodpornienie drugą dawkę można podać po 2 tygodniach po pierwszej dawce. Po podstawowym cyklu szczepienia odporność utrzymuje się co najmniej 3 lata (lub 12–18 miesięcy w przypadku przyspieszonego schematu), więc zalecane są dawki przypominające.

Szczepienia przypominające

• dzieci w wieku 1–11 lat: pierwsza dawka przypominająca po 3 latach po zakończeniu szczepienia podstawowego, a kolejne dawki co 5 lat,
• osoby w wieku do 49 lat: pierwsza dawka przypominająca po 12–18 miesiącach po zakończeniu szczepienia podstawowego, a kolejne dawki co 5 lat,
• osoby w wieku powyżej 49 lat: pierwsza dawka przypominająca po 12–18 miesiącach po zakończeniu szczepień podstawowych, a kolejne dawki co 3 lata.

Szczepionka FSME-IMMUN Junior – od 1. r.ż. do 15 lat
Szczepionka FSME-IMMUN – młodzież od 16 lat i dorośli

Szczepienia podstawowe

3 dawki podawane w odstępach:

• pierwsza dawka,
• druga dawka po 1 do 3 miesiącach od pierwszej,
• trzecia dawka po 5–12 miesiącach od drugiej.

 Szczepienia przypominające

• dzieci w wieku 1–15 lat: pierwsza dawka przypominająca po 3 latach po zakończeniu szczepienia podstawowego, a kolejne dawki co 5 lat,
• osoby w wieku do 60 lat: pierwsza dawka przypominająca po 3 latach po zakończeniu szczepień podstawowych, a kolejne dawki co 5 lat,
• osoby w wieku powyżej 60 lat: dawki przypominające co 3 lata.