Oddychajmy przez nos…

Oddychanie zewnętrzne, nazywane fachowo respiracją, to podstawowa czynność fizjologiczna, bez której niemożliwe jest życie i prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Polega ono na poborze do płuc powietrza, wymianie gazowej w pęcherzykach płucnych oraz wydalaniu dwutlenku węgla.

Najważniejszym zadaniem oddychania jest oczywiście wprowadzenie do organizmu tlenu, który z kolei niezbędny jest do oddychania komórkowego, a tym samym pracy komórek, tkanek oraz narządów. Sam proces odbywa się przy pomocy wyspecjalizowanego aparatu, nazywanego układem oddechowym. Jest to czynność bezwiedna, sterowana przez ośrodkowy układ nerwowy.

Nos – budowa i funkcje
Nos jest pierwszym organem wchodzącym w skład układu oddechowego, a konkretnie górnych dróg oddechowych, i to on odpowiada za pobór powietrza atmosferycznego. Zbudowany jest z jamy nosowej, przedzielonej na dwie niezależne części przy pomocy przegrody zbudowanej z tkanki chrzęstnej. Nos również dzielimy na jamę przednią i tylną. Znajdują się w nim specjalnie ukształtowane małżowiny, a wnętrze całego organu wyścielone jest błoną śluzową zaopatrzoną w rzęski zdolne do wykonywania falistych ruchów. Do zadań nosa w procesie oddychania należy ogrzanie, nawilżenie i oczyszczenie pobieranych gazów. Znajdujące się w błonie śluzowej nosa rzęski oraz produkowany przez nią śluz zatrzymują zanieczyszczenia i patogeny (wirusy, bakterie, alergeny), które oklejane przez powstałą wydzielinę są następnie usuwane z organizmu dzięki ruchom falistym. Dodatkową jego funkcją jest możliwość rozpoznawania zapachów oraz rezonacja głosu. Prawidłowe oddychanie powinno odbywać się właśnie przy pomocy tego organu – po pierwsze ze względu na jego funkcje oczyszczające i ochronne, a po drugie z uwagi na fakt, że pobór powietrza przez nos gwarantuje odpowiednie nawilżenie powietrza i lepsze natlenienie organizmu.

Prawidłowa higiena nosa
Aby nos mógł funkcjonować prawidłowo, należy odpowiednio o niego dbać. Najważniejsze jest oczywiście utrzymanie jego drożności poprzez odpowiednią higienę – usuwanie nadmiernej, zaschniętej wydzieliny, zawierającej zatrzymane zanieczyszczenia. Ważne jest również nawilżanie błony śluzowej, szczególnie jeśli przebywamy w pomieszczeniach klimatyzowanych. Przesuszona błona śluzowa może prowadzić do powstania drobnych ranek, uczucia dyskomfortu, a nawet owrzodzeń w jej obrębie. Do nawilżenia najlepiej zastosować roztwory soli fizjologicznej lub soli morskiej. Dodatkowo na aptecznych półkach można znaleźć preparaty zawierające olej sezamowy, który nie tylko nawilża, ale pokrywając śluzówkę, zapobiega nadmiernemu jej wysychaniu. Pracę rzęsek utrudniają dym papierosowy, spożyty alkohol, temperatura poniżej 6°C oraz zbyt mała wilgotność powietrza. Istotną kwestią jest również prawidłowe postępowanie w przypadku wystąpienia utrudnionego oddychania w przebiegu różnych schorzeń, takich jak infekcja, katar alergiczny czy skrzywienie przegrody nosowej. Ważne jest też, aby zadbać o jakość wdychanego powietrza – należy często wietrzyć pomieszczenia, unikać klimatyzacji i miejsc zanieczyszczonych, zadymionych, a w mieszkaniu warto stosować nawilżacze parowe lub ultradźwiękowe.

Do czego prowadzi niedrożność nosa?
Utrudnione oddychanie przez nos powoduje przede wszystkim spadek jakości pobieranego przez nas powietrza oraz nieprawidłowe natlenienie organizmu. W takim wypadku zaczynamy oddychać przez usta, co powoduje wysychanie błony śluzowej gardła i jego zaczerwienienie. Nieodpowiednie natlenienie organizmu prowadzi do znacznego pogorszenia samopoczucia, szczególnie jeśli występuje ono w nocy. Przewlekła niedrożność nosa to jedna z przyczyn chrapania, które jest z kolei objawem poważnego schorzenia, jakim jest bezdech senny. Niedotlenienie objawia się zmęczeniem, bólem głowy, uczuciem rozbicia, spadkiem koncentracji, a nawet zmniejszeniem odporności na rozwój chorób infekcyjnych. Przewlekły problem może mieć nawet wpływ na rozwój chorób układu sercowo-naczyniowego. Osoby z utrudnionym oddychaniem przez nos mają też zmieniony głos – potocznie mówi się o „nosowym głosie”.

Katar – najpopularniejsza przyczyna
Jednym z najczęstszych powodów utrudnionego oddychania przez nos jest katar (nieżyt nosa, zapalenie błony śluzowej nosa), czyli obecność wodnistej lub gęstej wydzieliny oraz obrzęk błony śluzowej, powstałe w przebiegu infekcji wirusowej, bakteryjnej lub w wyniku alergii. Po kontakcie błony śluzowej nosa z alergenem lub czynnikiem chorobotwórczym dochodzi do rozwoju reakcji zapalnej, mającej za zadanie usunięcie czynnika sprawczego. Efektem tych procesów chemicznych i komórkowych jest rozpulchnienie i przekrwienie błony śluzowej oraz pojawienie się wysięku zapalnego – zarówno ze względu na zwiększoną przepuszczalność naczynek krwionośnych, jak i wzmożoną pracę komórek wydzielniczych. Wszystkie te procesy zostają uruchomione w celu usunięcia czynnika sprawczego i zapobiegnięcia jego dalszemu rozprzestrzenianiu się w organizmie, a więc z punktu widzenia powrotu do zdrowia są pożyteczne. Jednak w przypadku silnego kataru i mocnego obrzęku błony śluzowej normalne funkcjonowanie może być znacząco utrudnione. Wdrożone postępowanie to przede wszystkim leczenie objawowe. W przypadku nieżytu alergicznego do wyboru mamy doustne preparaty antyhistaminowe oraz krople i spraye do nosa, działające miejscowo obkurczająco. Objawowo leczy się również katar infekcyjny, zwykle przy zastosowaniu tych samych preparatów. Do najpopularniejszych należą zewnętrzne środki zawierające substancje chemiczne obkurczające drobne naczynka krwionośne. Podane bezpośrednio na błonę śluzową zmniejszają jej przekrwienie i rozpulchnienie, a tym samym poprawiają drożność i ułatwiają normalne oddychanie przez nos. Działanie takie wykazują substancje z grupy sympatykomimetyków. Ich stosowanie powinno być jednak tylko doraźne i nie dłuższe niż 5 dni, ponieważ przewlekłe obkurczanie naczynek błony śluzowej może powodować jej anemizację i poważne powikłania, w tym tzw. katar z odbicia, ale również polekowe zapalenie błony śluzowej, charakteryzujące się drobnymi rankami, owrzodzeniami, a nawet perforacją. W przebiegu nieżytu nosa warto również zadbać o jego właściwą higienę, w czym pomocne będą roztwory soli fizjologicznej w stężeniu izotonicznym lub hipertonicznym, które dodatkowo działają obkurczająco. Wielu osobom dużo łatwiej oddycha się po przeprowadzeniu inhalacji solą fizjologiczną lub olejkami eterycznymi. Udrożnienie nosa jest wskazane nie tylko ze względu na swobodę oddychania i poprawę komfortu życia, ale również zapobiegnięcie rozwojowi powikłań. Nadmiar wydzieliny, szczególnie gęstej i ropnej, może doprowadzić do przyblokowania ujścia zatok i rozwoju stanu zapalnego w ich obrębie, a stąd już blisko do bakteryjnego zapalenia zatok. W celu profilaktyki u osób często cierpiących z powodu tego schorzenia stosuje się również płukanie przewodów nosowych i zatok roztworem soli fizjologicznej przy pomocy specjalnego urządzenia. Poza tym w przebiegu kataru infekcyjnego stosuje się oczywiście leczenie objawowe ogólnoustrojowe oraz preparaty wzmacniające odporność, a w przypadku alergii inne preparaty przeciwalergiczne i profilaktykę, polegającą na unikaniu czynnika sprawczego.

Inne przyczyny niedrożności
Poza najbardziej popularnym katarem do niedrożności nosa i utrudnionego oddychania mogą prowadzić również inne przyczyny. Zalicza się do nich nieprawidłowości w budowie anatomicznej, jak np. krzywa przegroda nosa lub jej skrzywienie w wyniku urazu mechanicznego. Poza tym w błonie śluzowej mogą pojawić się polipy, które są efektem rozrostu błony śluzowej na skutek przewlekłych stanów zapalnych, oraz przerost małżowin nosowych, głównie jako konsekwencja nadużywania kropli do nosa. Również w przypadku otyłości dochodzi do zaburzonego przepływu powietrza przez przewody nosowe ze względu na rozrost tkanek miękkich układu oddechowego, a przede wszystkim podniebienia miękkiego. Ponadto osoby nadużywające alkoholu, palące papierosy oraz starsze często cierpią na zwiotczenie tkanek miękkich w obrębie nosogardzieli, co także utrudnia prawidłowy przepływ powietrza. Wszystkie te przyczyny są wymieniane jako czynniki rozwoju wspomnianego już wcześniej bezdechu sennego i powinny zostać bezwzględnie skonsultowane z lekarzem.

Podsumowanie
Nos jest naszym genialnym filtrem. Przygotowuje odpowiednio powietrze zanim dotrze ono do płuc. Ogrzewa je, nawilża i co ważne również „odkaża”.

Autor: mgr farm. Iwona Napierała
Źródło: Świat farmacji, 05/2022