Pyłek pszczeli – sposób wspierania zdrowia

Apiterapia to metoda leczenia wykorzystująca miód i inne produkty pszczele. Substancje pochodzące z produktów pszczelich są podstawą leków, które stosuje się dziś w wielu dziedzinach medycyny konwencjonalnej.

Apiterapia (łac. apis – pszczoła, gr. therapeía – leczenie) to metoda leczenia znana od starożytności. Ceniona zawsze, szczególnie w dobie badań naukowych. Wykorzystuje produkty pszczele, takie jak: miód, mleczko pszczele, pierzgę, propolis (kit pszczeli), jad czy pyłek. Preparaty dostępne są na rynku w formie naturalnej (np. miody, pyłek) lub w postaci tabletek, nalewek, syropów, maści czy czopków, a kupić można je np. w aptekach, sklepach pszczelarskich czy zielarskich.

Pyłek kwiatowy czy pyłek pszczeli?

Warto wyjaśnić tu kilka pojęć. Na początku pyłek pszczeli jest po prostu pyłkiem kwiatowym. Pochodzić może z różnych roślin, także ziół leczniczych. Są to ich męskie komórki rozrodcze, wytwarzane w dużych ilościach. Do wydania owoców konieczne jest jednak ich przedostanie się z pylników na znamię słupka, w czym przysługują się pszczoły. Pyłek jest, obok miodu, głównym elementem ich pożywienia. Miód zapewnia im głównie energię, pyłek stanowi substancję odżywczą. Robotnice zbierają go z kwiatów, mieszają ze śliną, nektarem i w postaci małych, kolorowych (zwykle w różnych odcieniach żółci, pomarańczy czy brązu) kulek znoszą do ula na tylnych odnóżach. W takiej formie nazywany on bywa pyłkiem pszczelim. Złożony do komórek, a potem ubity, pokryty miodem i woskiem ulega fermentacji beztlenowej. Powstały wówczas kwas L-mlekowy posiada właściwości konserwujące. Tak przetworzony pyłek nosi nazwę pierzgi. Pyłek może być częściowo pozyskiwany przez ludzi. Świeży nie jest trwały ze względu na dużą zawartość wody, toteż musi zostać zakonserwowany (np. zasuszony, zamrożony, liofilizowany, zmieszany z miodem). Jest naprawdę wartościowym produktem odżywczym, ale także, co trzeba podkreślić, leczniczym.

Skład chemiczny pyłku

Bogaty skład chemiczny pyłku implikuje jego właściwości. Jak dotąd zidentyfikowano w nim kilkaset różnych związków chemicznych. Znajduje się w nim ponad 30 enzymów i koenzymów, katalizujących różne procesy biochemiczne w organizmie, wśród nich m.in.: amylaza, inwertaza, fosfataza czy peroksydazy. Blisko 40 pierwiastków, w tym makro- oraz mikroelementy, takie jak potas, magnez, wapń, żelazo, cynk, miedź, jod, selen, fosfor, sód, mangan, krzem, bor, srebro, pallad, platynę, cyrkon czy tytan, a także witaminy: A, B (B1, B2, B3, B6, B12), C, D, E, H, PP, P, kwas foliowy czy inozytol. Pyłek zawiera olejki eteryczne, antybiotyki (inhibiny) i hormony. Węglowodany przyswajalne przez organizm człowieka występują w pyłku w średniej ilości – ok. 30%. Z cukrów są to głównie fruktoza i glukoza, ale też maltoza, arabinoza, ryboza, izomaltoza. Spośród lipidów wymienić należy przede wszystkim niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT): linolowy, linolenowy i arachidowy. Fosfolipidy i fitosterole (β-sitosterol) znajdują się tu w mniejszych ilościach. Pyłek zawiera również ok. 23% białka i znaczne ilości kwasów nukleinowych – głównie rybonukleinowego. Pośród kompletu aminokwasów endo-, jak i egzogennych wykazano w nim obecność m.in.: fenyloalaniny, izoleucyny, leucyny, lizyny, metioniny, treoniny, waliny, seryny, histydyny czy glicyny. Warto pamiętać, że aminokwasy endogenne organizm ludzki może wytwarzać, natomiast egzogenne muszą być dostarczane z zewnątrz. Na szczególne podkreślenie zasługuje zwłaszcza arginina – zwiększa ona produkcję tlenku azotu, który z kolei obniża napięcie ścian naczyń i podobnie jak nitrogliceryna działa rozkurczowo na tętnice wieńcowe. Zapobiega ponadto zlepianiu się erytrocytów. Na związki fenolowe składają się flawonoidy, leukotrieny, katechiny i fenolokwasy. Do flawonoidów w pyłku zalicza się pochodne kemferolu i kwercetyny, a do fenolokwasów – kwas chlorogenowy. Z kwasów organicznych wymienić można: jabłkowy, mlekowy, cytrynowy, winowy, szczawiowy czy bursztynowy. Pyłek dostarcza też ATP, będący nośnikiem energii, szczególnie istotny dla prawidłowego funkcjonowania mięśnia sercowego.

Właściwości pyłku

Pyłek ma wiele zalet. Dzięki zawartym w nim licznym substancjom reguluje i usprawnia funkcjonowanie całego ustroju. Badania potwierdzają jego korzystny wpływ na zdrowie człowieka oraz jego właściwości lecznicze.

Odżywcze/wzmacniające – pyłek stanowi cenną, wielowartościową odżywkę uzupełniającą w ustroju niedobory aminokwasów, biopierwiastków czy witamin. Wzmacnia organizm. Jest zalecany w stanach niedożywienia, osobom starszym, ciężko pracującym, w szkodliwych warunkach, osłabionym, po zabiegach chirurgicznych, rekonwalescentom, dzieciom. Regeneruje, działa antyanemicznie (zwiększa m.in. liczbę krwinek czerwonych, poziom żelaza i hemoglobiny w surowicy krwi), dlatego stosowany może być w niedokrwistościach, np. z niedoboru żelaza u dorosłych i dzieci, w postaci zarówno pierwotnej, jak i wtórnej.

Regulujące masę ciała/przemianę materii – wskazany jest w przypadku niedowagi, jak i nadwagi. Doprowadza do normalizacji lub spadku masy ciała u osób otyłych. Zawiera lecytynę, stymulującą eliminację tkanki tłuszczowej, a także fenyloalaninę, regulującą funkcję ośrodka głodu w mózgu, dlatego u osób z nadwagą powstrzymuje napady głodu czy żarłoczności, a w przypadku niedowagi działa przeciwnie.

Odtruwające (detoksykujące) – zmniejsza szkodliwe działanie czynników chemicznych na organizm. Osłania tkankę wątrobową. Ułatwia wydalanie toksyn oraz regenerację wątroby. Polecany w stanach zapalnych wątroby (ostrych i przewlekłych), początkowych stadiach stanów zwyrodnieniowych, schorzeniach zastoinowych wątroby czy jej toksycznych i pourazowych uszkodzeniach. Obniża w surowicy krwi aktywność aminotransferazy alaninowej i asparaginianowej, fosfatazy alkalicznej i bilirubiny. Skuteczny także w schorzeniach zawodowych, zatruciach metalami ciężkimi, pyłami, gazami przemysłowymi. Wspomaga leczenie choroby alkoholowej i uzupełnia będące jej wynikiem niedobory biopierwiastków. W procesach odtruwania ważną rolę odgrywają polifenole, głównie flawonoidy i fenolokwasy. W przewlekłym postępującym zapaleniu wątroby po 3 miesiącach podawania pyłku okazało się, że jego objawy ustąpiły u 92% chorych. Pyłek normalizował przemianę lipidowo- -białkową, obniżając poziom enzymów wątrobowych.

Odpornościowe – pyłek podnosi odporność organizmu na zakażenia, zwiększając liczbę przeciwciał czy limfocytów. Zapobiega występowaniu chorób przeziębieniowych oraz grypy. Przyjmowany systematycznie pozwala na szybsze wyleczenie chorych z zakażeniami górnych dróg oddechowych. Skraca czas leczenia i łagodzi przebieg infekcji. W przebiegu ciężkich i wyniszczających chorób, jak białaczka czy zapalenie płuc, wskazany jako immunostymulant.

Antydepresyjne – poprawia samopoczucie psychiczne. Wzmacnia system nerwowy. Łagodzi skutki stresu i przepracowania. Wspomaga leczenie depresji i apatii oraz umożliwia zmniejszenie dawek antydepresantów. Zwiększa ukrwienie tkanki nerwowej, podwyższa sprawność psychiczną.

Antyalergiczne – łagodzi objawy chorób alergicznych, np. kataru siennego czy astmy. Przeciwmiażdżycowe i korzystne dla układu krążenia – obniża poziom lipidów w surowicy krwi (trójglicerydów, cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL oraz β-lipoprotein). Działanie hipolipemiczne pyłku związane jest głównie z NNKT oraz fosfolipidami i fitosterolami. Hamuje zlepianie trombocytów, zapobiega miażdżycy. Dzięki obecności rutyny działa wzmacniająco na naczynia krwionośne, uszczelnia je, zapobiega ich pękaniu, usuwa obrzęki pochodzenia sercowo-naczyniowego. Wykazuje działanie przeciwutleniające i ochrania mięsień sercowy. Zapobiega chorobie niedokrwiennej. Wspomaga leczenie nadciśnienia i zaburzeń krążenia.

Antybiotyczne – działa na bakterie i grzyby. Jest skuteczny w leczeniu stanów zapalnych jamy ustnej, przewodu pokarmowego (ogranicza namnażanie bakterii chorobotwórczych).

Regulujące trawienie – wspomaga terapię zaparć, niektórych biegunek, a także choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Dobre i szybsze niż przy typowej kuracji rezultaty uzyskano w leczeniu krwawiących wrzodów nienadających się do leczenia operacyjnego.

Korzystne na układ rozrodczy męski i żeński – składniki pyłku odgrywają istotną rolę w neurohormonalnej regulacji procesów płciowych, poprawiają spermatogenezę u mężczyzn i owogenezę u kobiet. Zapobiegają poronieniom. Łagodzą zaburzenia klimakteryczne. Działają profilaktycznie i leczniczo w chorobach prostaty (zaleca się w tym celu stosować pyłek od 40. roku życia). W badaniach przeprowadzonych wśród pacjentów pyłek poprawił stan zdrowia u zdecydowanej większości chorych z niebakteryjnymi stanami zapalnymi; w łagodnym przeroście gruczołu krokowego – u połowy z nich; w początkowym stadium nowotworu – u 15%, a łącznie z chemioterapeutykami – nawet u ponad 90%. Pyłek usprawnia też opróżnianie pęcherza moczowego i rozkurcza mięśnie gładkie cewki moczowej, co dodatkowo uzasadnia jego stosowanie w zapaleniach i łagodnym przeroście prostaty.

Wspomagające w leczeniu cukrzycy – zwiększa wydzielanie insuliny. Pomaga obniżyć poziom cukru we krwi.

Poprawiające wzrok – u chorych z zaawansowaną krótkowzrocznością, miażdżycą i częściowym zanikiem nerwu wzrokowego stwierdzono polepszenie wzroku.

Przeciwzapalne – w badaniach doświadczalnych wykazano, że pyłek odznacza się działaniem przeciwzapalnym. Przyrównuje się go pod tym względem do leków, takich jak naproksen czy indometacyna. Mechanizm działania przeciwzapalnego polega na hamowaniu aktywności enzymów odpowiedzialnych za powstawanie mediatorów procesu zapalnego.

Poprawiające wydolność fizyczną – jest to istotne zwłaszcza u sportowców, gdyż polepsza osiągane wyniki, zwiększając kondycję, siłę i wytrzymałość organizmu. U sportowców zażywających pyłek regularnie wykazano przyrost siły o 40–50%.

Wspomaga funkcje intelektualne – pamięć, uwagę, koncentrację, zdolność uczenia się. Jest dobry dla osób starszych oraz uczniów i studentów w czasie zwiększonego wysiłku umysłowego.

Odmładzające, przeciwstarzeniowe – wykorzystywany w kosmetyce. Odżywia, odmładza i wygładza skórę, przywracając jej gładkość, elastyczność i zdrowy wygląd, opóźnia procesy starzenia i działa biostymulująco. Ma istotny wpływ na odnowę komórkową. Potrafi cofać takie oznaki starzenia jak zmarszczki, przebarwienia lub pękające naczynka. Wykazuje korzystne działanie na włosy. Dzięki obecności aminokwasów zawierających siarkę zwalcza łupież, zapobiega wypadaniu włosów, regeneruje je i odżywia. W geriatrii sprawdza się w redukcji objawów wczesnego starzenia, a także stanów nerwicowych. U ludzi po 80. roku życia powodował zanikanie w komórkach serca, mózgu, wątroby i nadnerczy lipofuscyny – brązowego barwnika, symptomu starzenia się komórek organizmu ludzkiego.

Inne – z dobrym skutkiem podejmowano również próby stosowania pyłku w takich schorzeniach jak dna moczanowa, stany zapalne nerek i dróg moczowych czy dystonie wegetatywno-naczyniowe. Pyłek obniżał też poziom białych krwinek w białaczce doświadczalnej. Należy także wspomnieć o jego roli ochronnej w terapii radiacyjnej, jak i leczniczej w przypadku choroby popromiennej (badania na myszach).

Przechowywanie i przyjmowanie pyłku

Aby pyłek zachował jednak wszystkie swe właściwości, należy postępować z nim w odpowiedni sposób. Przechowywać go w szczelnie zamkniętym pojemniku, np. słoiku. Nie jest też obojętne w jakiej formie się go spożywa. Należy robić to systematycznie i długotrwale, a w celach leczniczych trzeba także pamiętać, by dawka nie była zbyt mała. W ramach normalnej diety, jak i zapobiegawczo, przyjmuje się go w ilości ok. 5–10 g dziennie, a wg niektórych nawet do ok. 20 g, lecz nie ma większych obaw co do jego przedawkowania. Leczniczo stosuje się pyłek u dorosłych w ilości od 20 do 40 g dziennie (odpowiednik 1–2 łyżek stołowych), a u dzieci w zależności od wieku od 2 do 4 małych łyżeczek na dobę. Zauważalne efekty nie są natychmiastowe, ale powinny być widoczne już po mniej więcej 3–4 tygodniach jego stosowania. Przyjmuje się go zazwyczaj 3 razy dziennie przed jedzeniem. Czas leczenia wynosi od 1 do 3 miesięcy, przy czym można je powtarzać 2–4 razy w roku. Dobrze jest przeprowadzić taką kurację w okolicach jesieni oraz przełomu zimy/wiosny. Pyłek ma specyficzny, ale nie nieprzyjemny smak. Można też mieszać go z różnymi produktami spożywczymi (np. jogurtem).

Przyswajalność pyłku

Pamiętać należy, iż pyłek nierozdrobniony jest wykorzystywany przez organizm tylko w ok. 10–15%. To, co najcenniejsze, ukryte jest bowiem i otoczone celulozową powłoczką, która chroni cenną zawartość. Po rozdrobnieniu lub namoczeniu dostępność składników biologicznych pyłku wzrasta znacznie – nawet do 80% lub bardziej. W celu zwiększenia przyswajalności ziarna pyłku należy zatem poddać zmieleniu. Można go również moczyć w letniej (nie gorącej) wodzie czy innych płynach (np. soki), gdyż w środowisku wodnym ziarna pyłku pęcznieją i po pewnym czasie uwalniają składniki znajdujące się wewnątrz. Niekiedy dostać też można w sprzedaży gotowy pyłek mikronizowany (rozdrabniany w specjalnych urządzeniach).

Przeciwwskazania

Przeciwwskazania do stosowania pyłku istnieją, ale nie są liczne. Stanowić mogą je, np.: uczulenie na pyłek i produkty pszczele, ciężkie uszkodzenie nerek czy skłonności do zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Podsumowując, podkreślić trzeba, że pyłek to bardzo cenny produkt naturalny, zwłaszcza w dobie żywności typu fast food, produktów przetworzonych i częstych niedoborów jakościowych pożywienia, na dodatek przystępny cenowo. Działa na poziomie komórkowym. Odznacza się działaniem adaptogennym (dostosowawczym). Wspiera najistotniejsze filary funkcjonowania organizmu ludzkiego, a poprzez to zdrowie człowieka. Podwyższa odporność przeciw szkodliwym czynnikom, wykazuje właściwości antyoksydacyjne, chroni mięsień sercowy, podnosi ogólną sprawność, również w sytuacjach obciążenia, poprawia funkcje układu nerwowego, działa na układ endokrynny. W znacznej mierze zdrowie człowieka – m.in. poprzez styl życia, sposób żywienia czy niektóre nawyki lub wybory – leży w jego rękach. Warto stosować więc pyłek systematycznie.

Autor: dr n. med. Jolanta Pietras
Źródło: Świat farmacji, 02/2021