Roślinne wsparcie w cukrzycy typu 2
Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której podstawowym objawem jest podwyższony poziom glukozy we krwi (tzw. hiperglikemia). Charakteryzuje ją nieprawidłowa przemiana węglowodanów, białek i tłuszczów. Przewlekle utrzymująca się hiperglikemia powoduje uszkodzenie, zaburzenie funkcji, a nawet niewydolność wielu narządów.
Zachorowalność na cukrzycę jest odmienna w różnych częściach świata, w poszczególnych krajach i wśród różnych ras. Cukrzyca typu 2 jest najczęściej występującą postacią cukrzycy i stanowi ok. 80–90% wszystkich jej przypadków – na świecie. Wszystkie prognozy wskazują, że cukrzyca przybierze rozmiary prawdziwej epidemii XXI w.
Jaki jest cel leczenia cukrzycy?
Celem leczenia cukrzycy jest uwolnienie chorego od objawów choroby, zapobieganie powikłaniom narządowym oraz przedłużenie życia i poprawa jego komfortu. W trakcie leczenia dążymy do tzw. wyrównania cukrzycy, czyli osiągnięcia jak najlepszych wartości wielu parametrów. Uzyskanie optymalnych wyników glikemii (na czczo i po posiłkach), prawidłowych wartości lipidów surowicy, skuteczne leczenie nadciśnienia tętniczego, normalizacja masy ciała oraz eliminacja innych czynników ryzyka prawdopodobnie pozwolą na uniknięcie wielu powikłań cukrzycowych.
U chorych na cukrzycę, wśród których stwierdza się powikłania narządowe, optymalne wyrównanie cukrzycy może spowolnić ich rozwój, a niekiedy nawet zahamować dalszy postęp. Wartości docelowe parametrów metabolicznego wyrównania cukrzycy ustala lekarz prowadzący leczenie, indywidualnie dla każdego chorego, zależnie od czasu trwania cukrzycy, powikłań narządowych, wieku chorego, schorzeń współistniejących i innych czynników. Należy podkreślić, iż nie zawsze spełnienie optymalnych (najlepszych) kryteriów wyrównania cukrzycy jest możliwe. Jednak zawsze należy dążyć do uzyskania wyników leczenia jak najbardziej zbliżonych do wartości pożądanych.
Profilaktyka cukrzycy
Wczesne rozpoznanie cukrzycy, identyfikacja czynników ryzyka, wybór właściwego leczenia oraz profilaktyka mogą w istotny sposób opóźnić lub spowolnić rozwój schorzenia układu sercowo-naczyniowego i innych powikłań. Profilaktyka pierwotna polega na wdrożeniu takiego postępowania leczniczego, którego celem jest zmniejszenie ryzyka zachorowania na choroby serca i naczyń.
Profilaktyka wtórna to postępowanie terapeutyczne mające na celu zapobieganie kolejnym zachorowaniom na schorzenia układu sercowo-naczyniowego (np. zapobieganie ponownemu zawałowi serca czy udarowi mózgu).
Ważna rola diety w cukrzycy
Stwierdzono, że w przypadku cukrzycy często dochodzi do niedoborów witamin i składników mineralnych w organizmie. Konieczność zachowania ścisłej, cukrzycowej diety może dodatkowo sprzyjać takim niedoborom. Ponieważ niektóre witaminy i sole mineralne mają istotny wpływ na utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi oraz profilaktykę powikłań cukrzycowych, zalecane jest uzupełnianie diety cukrzycowej o te składniki odżywcze:
• witaminy z grupy B: B1, B2, B5, B6, B12, PP, biotyna, kwas foliowy – istotne dla prawidłowego metabolizmu węglowodanów w organizmie; chronią przed ryzykiem miażdżycy, zwiększonym w przypadku cukrzycy;
• składniki mineralne: magnez, cynk, chrom i selen – odgrywają rolę w prawidłowej gospodarce węglowodanowej organizmu, m.in. w syntezie, uwalnianiu i skuteczności działania insuliny; zapobiegają powstawaniu typowego dla cukrzycy niedoboru magnezu, związanego z jego zwiększonym wydalaniem z organizmu;
• przeciwutleniacze: witaminy C i E – zabezpieczają komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. U osób chorych na cukrzycę obserwuje się wzmożone tworzenie wolnych rodników, dlatego należy zadbać o dostarczenie organizmowi odpowiedniej dawki antyoksydantów, np. witaminy C, E i selenu.
Zioła a cukrzyca
Zioła mają w leczeniu (zwłaszcza w przypadkach cukrzycy typu 2) bardzo ważne znaczenie pomocnicze. Obniżają łagodnie poziom cukru we krwi, ale przede wszystkim zapobiegają przykrym konsekwencjom cukrzycy: miażdżycy, infekcjom dróg moczowych i nerek, zaburzeniom metabolicznym, otyłości. Wymagają jednak regularnego stosowania. Wśród wielu surowców zielarskich stosowanych w leczeniu cukrzycy kilka z nich od lat zajmuje ugruntowaną pozycję.
Liść borówki czernicy (borówka czarna , łac. Vaccinium myrtillus, z rodziny wrzosowatych) – łac. Myrtilli folium, zawiera garbniki katechinowe, flawonoidy, irydoidy, związki mineralne, w tym związki chromu, oraz glukokininę – neomyrtylinę, która jest glikozydem kwasu galusowego. Surowiec jest od dawna wykorzystywany w medycynie ludowej do leczenia cukrzycy. U diabetyków obserwuje się zwiększoną przepuszczalność ścian kapilar i różnego rodzaju zaburzenia krążenia. Skuteczność wyciągu z tego surowca w hamowaniu rozwoju wczesnych stadiów retinopatii (słabszą wprawdzie niż trokserutyny) wykazano w badaniach na zwierzętach. W innej pracy stwierdzono, że antocyjany borówki czernicy zmniejszały przenikanie albumin przez ściany kapilar i zapobiegały uszkodzeniu śródmiąższowych naczyń limfatycznych u szczurów z doświadczalnie wywołaną cukrzycą.
Ziele rutwicy lekarskiej (rutwica lekarska, łac. Galega officinalis, z rodziny motylkowatych) – łac. Herba Galegae, zawiera: pochodne guanidyny – galeginę i hydroksy-4-galeginę, pochodne chinazolidyny – preaganinę, gorycze, garbniki oraz sole mineralne – głównie związki chromu. Rutwica obniża poziom glukozy we krwi nawet o ok. 30%. Za działanie to odpowiedzialne są głów-nie pochodne guanidyny, które są inhibitorami glukagonu, wpływającego na rozpad glikogenu do glukozy, co z kolei zmniejsza stężenie glukozy we krwi – blokują nośniki glukozy, która jest transportowana do wnętrza komórki na zasadzie transportu aktywnego w ścianie jelita cienkiego. Zmniejsza to znacznie ilość glukozy, jaką organizm absorbuje z pokarmu. Istotna w działaniu hipoglikemicznym ziela rutwicy jest także obecność soli chromu, których brak lub niedobór w organizmie może sprzyjać powstawaniu cukrzycy. Związki te są składnikami wielu enzymów uczestniczących w przemianach cukrów i lipidów, wobec czego regulują one poziom cukru we krwi do prawidłowego – w przypadku zbyt wysokiego poziomu (jak w cukrzycy) zmniejszają go, a gdy poziom cukru jest zbyt niski, podwyższają. Poza tym chrom hamuje enzym, który inaktywuje receptor insulinowy, zwiększa utylizację glukozy i wrażliwość komórek ß trzustki – poprzez pobudzanie aktywności tych komórek wpływa na produkcję insuliny, a przez to aktywnie uczestniczy w przemianach węglowodanów. Stymuluje także przemiany energetyczne i syntezę kwasów tłuszczowych oraz pobudza transport aminokwasów do komórek, co przeciwdziała powstawaniu otyłości, gdyż ogranicza odkładanie tłuszczów oraz zapobiega powstawaniu miażdżycy przez regulację poziomu lipidów w krwi. Wpływa także na utrzymanie równowa-gi pomiędzy poziomem cholesterolu LDL i HDL.
Owocnia fasoli zwyczajnej (fasola zwyczajna, łac. Phaseolus vulgaris, z rodziny motylkowatych) – łac. Pericarpium Phaseoli, zawiera pochodne guanidyny (kwas amino-β-guanidyno-izowalerianowy), kwas indolilooctowy (IAA), triterpeny – np. fazeolozyd D, kwasy organiczne – pipekolinowy, traumatynowy, ponadto aminokwasy, sole organiczne (w tym pożądane związki chromu) oraz „organiczną krzemionkę”. Wyciągi z rośliny redukują hiperglikemię i przywracają równowagę węglowodanową. Jako związki działające hipoglikemicznie wymienia się pochodną guanidyny, fazeolan, sole chromu oraz IAA, który zmniejsza rozpad insuliny. „Krzemionka organiczna” ma korzystny wpływ na błony śluzowe, skórę oraz tkankę łączną. Jest także czynnikiem stabilizującym membrany komórkowe. Surowiec działa również moczopędnie – tym silniej, im bardziej upośledzona jest funkcja nerek.
Nasienie kozieradki pospolitej (kozieradka pospolita, łac. Trigonella foenum graecum, z rodziny bobowatych) – łac. Semen Foenum graecie zawiera m.in. substancje śluzowe w ilości 20–30% (m.in. galaktomannany), saponiny charakterze steroidowym, trygonelinę (betaina kwasu nikotynowego), cholinę, lecytyny, fitynę, flawonoidy oraz olej tłusty. U pacjentów z cukrzycą nieinsulino-zależną oraz w grupie zdrowych ochotników zaobserwowano polepszenie obwodowej tolerancji glukozy, spadek stężenia insuliny w surowicy oraz glukozy w wydalanym moczu po podaniu nasion sproszkowanych, a także nasion pozbawionych goryczki (z jednoczesną utratą frakcji tłuszczowej i saponinowej). Nasiona kozieradki mogą stanowić dodatek do żywności dla osób z cukrzycą typu 2 o umiarkowanym nasileniu, ze współistniejącą hipercholesterolemią.
Liść morwy białej (morwa biała, łac. Morus alba, rodziny morwowatych) – łac. Folium Morbi zawiera substancje hamujące działanie enzymów odpowiedzialnych za rozkład węglowodanów w organizmie (ograniczające metabolizm cukrów złożonych w glukozę). Dzięki temu część węglowodanów, przechodząc przez jelita, pozostaje niestrawiona i wydalona z organizmu, co w efekcie prowadzi do ograniczenia wchłaniania glukozy przez organizm i uzyskania niższego poziomu cukru we krwi po posiłkach.
Gurmar (łac. Gymnema sylvestre). Badania wykazały, że gurmar wywołuje homeostazę glukozy krwi, podnosi aktywność enzymów biorących udział w spalaniu cukrów na drodze zależnej od insuliny, koryguje zmiany metaboliczne w wątrobie, nerkach i mięśniach wywołane przez cukier, a także sprzyja regeneracji wysp Langerhansa i podnosi poziom krążącej we krwi insuliny. Gurmar ma właściwości znieczulające kubki smakowe na języku i powoduje brak odczucia słodkiego smaku potraw, co wiąże się ze zmniejszonym apetytem na słodycze.
Kora cynamonowca (cynamonowiec wonny, łac. Cinnamonium cassia, z rodziny wawrzynowate) – łac. Cinnamonii cortex. W lecznictwie stosowana jest kora cynamonowca oraz olejek cynamonowy. Kora zawiera do 4% olejku, garbniki, cukry i związki śluzowe. Wyciągi z kory są stosowane w dolegliwościach trawiennych, przy braku łaknienia, uczuciu pełności, wzdęciach, stanach skurczowych żołądka. Spożywanie cynamonu redukuje poziom glukozy w krwi, poziom trójglicerydów, cholesterolu frakcji LDL i cholesterolu całkowitego u chorych z cukrzycą typu 2.
Autor: mgr farm. Tomasz Mrozowski
Źródło: Świat farmacji, luty 2022
Zdjęcie: pixabay.com