Pokaż menu

Sylimaryna – niezastąpiony lek w fitoterapii schorzeń wątroby

Sylimaryna to nie jest pojedyncza substancja, ale grupa związków chemicznych zwanych również flawonolignanami, odkryta w owocach ostropestu plamistego (Sylibum marianum, Asteracae).

Roślina znana była już w starożytności, Pliniusz Starszy w 77 r.n.e. pisał, że jest wyśmienitym remedium dla pobudzania wydzielania żółci. Zgodnie z legendą białe plamki na liściach pochodzą od spadających na rośliny kropel mleka Marii Panny, stąd też nazwa gatunkowa – marianum. Nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego sylibon, teminu używanego przez Dioskuridesa Pedaniosa na określenie roślin podobnych do ostów.

Ostropest pochodzi z rejonu morza Śródziemnego, ale uprawiana jest w wielu krajach w Europie. Surowiec, z którego pozyskuje się sylimarynę, stanowi owoc – podługowata niełupka pozbawionia puchu – Fructus Sylibi mariani.

Pod względem chemicznym flawonolignany to połączenia fragmentu 3-hydroksyflawonu taksyfoliny z alkoholem koniferylowym. W skład kompleksu sylimaryny wchodzą:

Zawartość sylimaryny w surowcu wynosi 2–3%, w tym 50% stanowi sylibina.

Działanie sylimaryny

Sylimaryna jest silnym antyutleniaczem – neutralizuje nadtlenki, podnosi poziom glutationu w wątrobie, stabilizuje strukturę błon komórkowych, zwłaszcza śródbłonków. Poprzez blokowanie wiązania się wielu toksyn z receptorami zlokalizowanymi w błonie komórkowej hepatocytów ma wpływ antytoksyczny. W badaniach prowadzonych na zwierzętach laboratoryjnych stwierdzono, że sylimaryna zapobiega uszkodzeniu wątroby na skutek ekspozycji na takie szkodliwe czynniki jak: myko- i fitotoksyny, bakterie i wirusy, etanol, metanol, czterochlorek węgla, disiarczek węgla, węglowodory ropopochodne, przeładowanie żelazem, acetaminofen i niedotlenienie. Sylimaryna hamuje również wiązanie amanitotoksyn muchomora sromotnikowego Amanita phalloides z receptorami błony komórkowej hepatocytów i przerywa ich jelitowo-wątrobowe krążenie.

Wyniki badań sugerują, że sylimaryna wykazuje również działanie przeciwzapalne. Reguluje wydzielanie takich mediatorów reakcji zapalnej jak IL-6, zwiększa proliferację limfocytów. Hamuje lipooksygenazę, spowalnia tworzenie prostaglandyn poprzez hamowanie cyklooksygenazy prostaglandynowej (COX). Sylimaryna wykazuje właściwości ochronne w stosunku do DNA komórkowego, nasilając procesy translacji.

Działa silnie lipotropowo, a regulując gospodarkę tłuszczową, zapobiega marskości i stłuszczeniu wątroby oraz nerek. Hamuje aktywację TNF-alfa i zmniejsza nasilenie efektu cytotoksycznego indukowanego przez TNFalfa, co może być istotne w leczeniu poalkoholowego uszkodzenia wątroby i niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Oprócz tego zmniejsza transformację komórek gwiaździstych do fibroblastów, co może przyczyniać się do hamowania włóknienia wątroby.

Zapobiega zastojowi żółci i tym samym kamicy żółciowej. Działa rozkurczowo na mięśniówkę gładką przewodu pokarmowego oraz pobudza produkcję żółci i zwiększa jej wydzielanie. Znosi objawy kolki żółciowej w ciągu ok. 15 minut przy jednorazowej dawce 140–280 mg. Działa również ochronnie na trzustkę wywołując efekt hipoglikemizujący w cukrzycy.

Wyciągi z ostropestu efektywnie usuwają objawy niestrawności oraz podnoszą tolerancję przewodu pokarmowego na tłuste oraz wysokobiałkowe potrawy. Obniżając stężenie cholesterolu i hamując kształtowanie się blaszek miażdżycowych, sylimaryna wywiera działania przeciwmiażdżycowe. Korzystny synergizm wykazuje w działaniu hipocholesterolemicznym i hepatoprotekcyjnym w połączeniu z fitosterolami (beta-sitosterol, stigmosterol). Dlatego sylimaryna jest zalecana również w leczeniu naturalnym hipercholesterolemii.

Dobre efekty stosowania sylimaryny można zaobserwować także w leczeniu opornych postaci trądziku, w tym również trądziku różowatego, łuszczycy i chorób alergicznych (przy zastosowaniu średnich dawek sylimaryny 140–150 mg/24h). Sylimaryna oddziałując na gospodarkę tłuszczową wpływa na skład ilościowy i jakościowy łoju, spowalnia proces rogowacenia gruczołów łojowych i naskórka. Ponadto hamowanie stanu zapalnego przez sylimarynę zachodzi również w skórze. Sylimaryna inhibuje także reakcje autoagresji immunologicznej.

 

Preparaty zawierające ostropest należy przyjmować przez dłuższy czas, gdyż dopiero długotrwałe zażywanie sylimaryny (przez co najmniej kilka miesięcy) przynosi efekty, ważne jest bowiem wysycenie komórek i utrzymywanie stałego poziomu związku we krwi.

Badania amerykańskich naukowców wykazały, że sylimaryna może być również skutecznym środkiem przeciwnowotworowym. Ze względu na blokowanie receptora androgenowego może być przydatna w profilaktyce raka prostaty i jego leczeniu. Wcześniejsze badania wykazały, że silibinina może hamować proliferację ludzkiej linii komórek raka prostaty LNCaP, zatrzymując cykl komórkowy w fazie G1, bez powodowania śmierci komórek.

Sylimaryna jest stosowana doustnie w postaci tabletek lub kapsułek zawierających standaryzowaną ilość sylimaryny w przeliczeniu na sylibinę. W jelitach wchłania się od 23–47% podanej dawki. Niektóre preparaty handlowe oprócz sylimaryny zawierają dodatkowo fosfolipidy, które wbudowując się w błony komórkowe stabilizują je, a tym samym chronią przed działaniem różnych hepatotoksykantów. Kompleks sylimarynowo -fosfolipidowy wykazuje większą biodostępność niż wolna sylibinina. Ponadto fosfolipidy zmniejszają oddziaływanie wolnych rodników na komórki wątroby oraz opóźniają procesy włoknienia tego narządu (poprzez zmniejszenie produkcji koleganu i zwiększenie aktywności kolagenazy). Dodatkowo prowadzą do obniżenia stężenia cholesterolu i lipoprotein osocza. Zwiększają plastyczność erytrocytów i poprawiają przepływ krwi przez naczynia krwionośne.

Sylimaryna zalecana jest do długofalowego stosowania przede wszystkim przy przewlekłym zapaleniu wątroby pochodzeniu wirusowego lub alkoholowego i przy marskości wątroby. Badania potwierdziły poprawę parametrów biochemicznych (obniżenie aktywności aminotransferaz) i morfologicznych. Korzystny efekt sylimaryny stwierdzono, przy jej stosowaniu przez średnio 41miesięcy w dawce 3×140 mg/24h u chorych na poalkoholową marskość wątroby. Jednakże skuteczność ta w leczeniu marskości wątroby jest wciąż dyskusyjna.

Działanie niepożądane

Dzięki znikomej toksyczności i bardzo dobrej tolerancji, sylimaryna jest chętnie stosowana w terapii długofalowej. LD50 u szczurów po podaniu per os wynosi ok. 10.000 mg/kg mc. Notowano jedynie pojedyncze przypadki wysypki skórnej. Może wystąpić dyskomfort w podbrzuszu, ból głowy, świąd skóry. Objawem ubocznym terapii, występującym rzadko i przy stosowaniu wysokich dawek (powyżej 1500 mg/24h), jest jedynie łagodny efekt przeczyszczający i zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Przeciwwskazania

Ze względu na brak badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania sylimaryny u dzieci poniżej 12. r.ż. oraz u kobiet ciężarnych i karmiących, nie zaleca się jej stosowania.

Interakcje

Ostropest uprawiany na glebach intensywnie sztucznie nawożonych może zawierać znaczne ilości azotanów. Nie opisywano przypadków interakcji z innymi lekami, chociaż stwierdzono, że jest inhibitorem cytochromu P450 i może teoretycznie modyfikować działanie leków metabolizowanych za jego pomocą.

Terapia preparatami roślinnymi jest bezpieczna i często przynosi poprawę funkcjonowania hepatocytów, dlatego powinna być wprowadzana u każdego pacjenta z uszkodzeniem wątroby, a także szeroko stosowana jako hepatoprofilaktyka. Zalecane przez Niemiecką Komisję Ekspertów oraz WHO dawkowanie dobowe sylimaryny wynosi 200–400 mg, chociaż w badaniach klinicznych nierzadko były stosowane dawki dobowe przekraczające 800 mg.

Najnowsze doniesienia światowe

W Nowym Jorku przeprowadzono badania, w których wykazano, że sylibinina może wspomagać leczenie stanu zapalnego wątroby u dzieci i młodzieży z ostrą białaczką limfoblastyczną (ALL), leczonych chemioterapią. Dzienną dawkę docelową wyznaczono na 5,1 mg/kg m.c. U pacjentów stosujących sylimarynę stwierdzono niższy poziom enzymów wątrobowych: ALAT i AspAT. Zaobserwowano, że sylimaryna pozwoliła w trakcie badania przyjmować większe dawki chemioterapeutyków. Oprócz tego stwierdzono, że czynnik aktywny ostropestu nie tylko nie wykazuje działania antagonistycznego wobec wybranych leków cytotoksycznych, ale pomiędzy winkrystyną a sylibininą zachodzi synergizm w działaniu przeciwbiałaczkowym.

Autor: mgr farm. Barbara Domagała
Źródło: Świat farmacji, 05/2020

 

28 czerwca, 2020 powrót