Uporczywe wzdęcia a porada farmaceutyczna

Wzdęcia należą do grupy najczęstszych dolegliwości przewodu pokarmowego; niekiedy towarzyszą im skurcze jelit lub bolesne kolki. Zdarza się, że pacjenci czują się tak, jakby nagle w talii przybyło im kilka centymetrów. Jest to znak, że w jelitach nazbierały się duże ilości gazów. To temat aktualny nie tylko w okresie świąteczno-noworocznym…

Innym objawem tej przykrej dolegliwości są tzw. wiatry. Pierwszy objaw bywa dokuczliwy, czasem bolesny, drugi zaś bardzo kłopotliwy dla pacjenta. Wielu ekspertów jest przekonanych, że wzdęcia są spowodowane niekompletnym trawieniem niektórych pokarmów, fermentacją żywności w trakcie trawienia lub zachłyśnięciem się powietrzem podczas pośpiesznego spożywania posiłku. Przyczyn może być jednak więcej.

Przebieg trawienia
Proces trawienia rozpoczyna się z chwilą, kiedy kęs pokarmu znajdzie się w jamie ustnej. Następnie, wymieszany ze śliną, transportowany jest przez przewód pokarmowy i poddawany skomplikowanym reakcjom. Przy każdej porcji połykanego pokarmu stałego lub płynnego do żołądka dostaje się trochę powietrza. Nawet połykanie śliny wiąże się z połknięciem niewielkiej ilości powietrza. W żołądku pokarm jest dokładnie rozdrabniany i następnie przesuwany do jelita cienkiego. Żołądek opróżnia się z różną szybkością, zwykle w ciągu jednej do dwóch godzin po zjedzeniu posiłku. Dzięki ruchom robaczkowym pokarm w postaci płynnej jest następnie przesuwany wzdłuż jelit. W tym czasie obecne w treści pokarmowej strawione składniki odżywcze – białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy i składniki mineralne – są wchłaniane do krwi. W jelitach wchłania się również większość wody. W ten sposób jest formowany stolec.

Sprawny transport – mniej gazów Do prawidłowego przebiegu trawienia konieczny jest sprawny transport pokarmu. Jeśli przesuwa się on zbyt szybko, nie jest dokładnie trawiony. Efektem tego zaburzenia są biegunki oraz bolesne skurcze jelit. Natomiast zbyt wolne tempo powoduje fermentację pokarmu, w wyniku czego w jelicie wytwarzane są rozdymające gazy. W przewodzie pokarmowym, głównie w żołądku i jelicie grubym, znajduje się ok. 1000 cm³ różnych gazów. Zwykle są to: dwutlenek węgla (100 cm³), wodór (300 cm³), azot (600 cm³) oraz metan i siarkowodór (mniej niż 1%). Proporcje i skład gazów zależą od sposobu odżywiania się. Jeśli pacjent je więcej produktów mlecznych, zwiększa się ilość wodoru. Przy diecie bogatej w mięso wzrasta ilość metanu. Z kolei warzywa strączkowe i białka zwierzęce zwiększają ilość siarkowodoru.

„Złe” i „dobre” bakterie
Obecne w jelicie bakterie są głównym „producentem” gazów, a ich rodzaj zależy przede wszystkim od diety, ale także od pewnych stanów chorobowych, w których następuje zmiana flory bakteryjnej lub substancji obecnych w treści jelitowej. W jelicie grubym żyje olbrzymia ilość bakterii. Ocenia się, że jest to kilkaset gatunków i stanowią one nawet 1/3 masy stolca. Zwykle są one nieszkodliwe dla zdrowia, a mają korzystne znaczenie w rozkładaniu niestrawionych resztek pokarmowych.

Niektóre z tych bakterii mają swoisty metabolizm, którego końcowym produktem jest wytwarzanie wymienionych wcześniej związków gazowych. Aż 80–90% oddawanych gazów pochodzi z metabolizmu tych bakterii. Bakterie, które produkują gaz „żywią się” głównie cukrami prostymi i węglowodanami złożonymi zawartymi w pokarmie. Zatem przy zaleceniu ograniczenia spożycia lub całkowitej eliminacji z diety tych węglowodanów tworzenie gazu może się radykalnie zmniejszyć.

Inne przyczyny
Wytwarzanie gazu zależy również od indywidualnej wrażliwości na niektóre produkty spożywcze, dlatego objętość oddawanych gazów u osób, które spożyły taką samą ilość tych samych węglowodanów, może się znacznie różnić. Wzdęcie może również występować u osób z zaburzeniami opróżniania żołądka, co nosi nazwę gastroparezy. Dlatego lekarze często zalecają wykonanie w takich przypadkach badania rentgenowskiego lub endoskopowego górnego odcinka przewodu pokarmowego. Czasem wzdęcia występują w przebiegu zaburzeń trawienia lub wchłaniania pokarmów oraz po niektórych zabiegach operacyjnych w obrębie jamy brzusznej. W takich sytuacjach odpowiednie leczenie podejmuje lekarz. Nie wiadomo dlaczego uczucie wzdęcia (pełności, pęcznienia) występuje znacznie częściej
u kobiet. Wzdęcie zwykle spowodowane jest nieprawidłowymi skurczami żołądka i jelit. Pewne znaczenie może mieć również zwiotczenie (zbyt słabe napięcie) mięśni brzucha. Obecnie są dostępne leki, które regulują pracę mięśni żołądka i jelit, co zmniejsza uczucie pełności brzucha. Warto ocenić ilość epizodów oddawania wiatrów. Normą jest około 9–17 razy na dobę (maksymalnie 21 razy), choć dolegliwości zależą również od wrażliwości jelita na rozciąganie, a ta zmienia się osobniczo.

Wzdęcia połączone z zaparciami lub biegunkami zdarzają się też w okresie dużych napięć psychicznych. Gdy sytuacja życiowa stabilizuje się, praca przewodu pokarmowego również wraca do normy. Uczucie przepełnienia w przewodzie pokarmowym odczuwa też wiele kobiet krótko przed miesiączką. Mija ono po ustaniu krwawienia. Nadmierna produkcja gazów często towarzyszy chorobie określanej jako zespół jelita drażliwego (charakteryzujący się zaburzeniami koordynacji skurczów jelit i zaburzeniami perystaltyki). Wzdęcia mogą także być wynikiem chorób pęcherzyka żółciowego, trzustki, zakażenia pasożytami, np. lambliami.

Stres i choroba – zespół jelita drażliwego
Ocenia się, że do 20% dorosłej populacji cierpi z powodu skurczowych bólów brzucha, którym często towarzyszą wzdęcie, biegunka lub zaparcie, bez konkretnej fizycznej przyczyny. Ten zespół nieprzyjemnych i ograniczających aktywność objawów nazwano zespołem jelita drażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome – IBS). Istnieje ścisła zależność pomiędzy ogólnym samopoczuciem fizycznym a stresem. Organizm reaguje na zwiększone obciążenie umysłowe bądź emocjonalne według zasady „walcz lub uciekaj”. Jeżeli jednak stres ma charakter stały, przewlekły, mechanizm ten może prowadzić do zmęczenia, napięcia i zaburzenia procesów fizjologicznych. Oprócz bólów brzucha istnieje cały szereg częstych dolegliwości, o których wiadomo, że mogą być spowodowane lub nasilone przez stres. Należą do nich: bóle głowy i migrena, bezsenność, zaburzenia cyklu miesiączkowego, depresja, zaburzenia trawienia.

Porada w aptece
Dolegliwości trawienne związane z obecnością gazów są uciążliwe i nieraz trudne do leczenia. Pacjenci, oprócz uczucia wzdęcia, skarżą się na odbijanie, czkawkę oraz odchodzenie gazów, często cuchnących, co bywa niezwykle krępujące. Pacjent powinien:
• przestrzegać diety, zrezygnować z pokarmów rozdymających; ograniczyć ilość spożywanych rafinowanych węglowodanów, cukrów i sztucznych słodzików w dziennej diecie;
• posiłki spożywać powoli, bez pośpiechu, dokładnie żując, oraz sporządzać zapiski opisujące przyzwyczajenia odżywiania;
• unikać czynności powodujących połykanie powietrza (rozmowa przy jedzeniu, ssanie twardych cukierków, żucie gumy);
• wykluczyć picie napojów gazowanych, szczególnie słodkich, a także piwa i słodkiego mleka;
• po posiłkach przyjmować pozycję pionową – ułatwi to odbijanie;
• położyć się z ciepłym okładem na brzuchu – ciepło działa rozkurczowo na mięśnie jelit, dzięki czemu gazy szybciej się wydalają (najlepszy jest termofor owinięty w ręcznik);
• wypić ciepłą herbatkę ziołową zaparzoną z łyżeczki kminku, kopru włoskiego, mięty pieprzowej lub anyżku (zalać zioła szklanką gorącej wody i odstawić na 15 minut do naciągnięcia); można też sporządzić napar z mieszanki tych ziół z dodatkiem łyżeczki kozłka lekarskiego (waleriany) – mieszanka ta działa nie tylko rozkurczowo, ale też uspokajająco;
• pić herbatę z mięty pieprzowej z sokiem cytrynowym;
• przyprawiać ciężkostrawne potrawy znanymi w medycynie ludowej środkami rozkurczowymi: imbirem, kminkiem, majerankiem, miętą, owocami jałowca;
• wypić 30 kropli miętowych lub żołądkowych rozpuszczonych w kieliszku ciepłej wody;
• wykonać kilka ćwiczeń relaksacyjnych, np. rozluźnianie mięśni brzucha, połączonych ze spokojnymi, długimi wdechami i wydechami – są szczególnie wskazane, gdy wzdęcia występują na podłożu nerwicowym;
• unikać zdenerwowania, pośpiechu, nadmiernego wysiłku;
• spożywać jogurty zawierające żywe kultury bakterii;
• zastosować preparat z simetikonem, który działa powierzchniowo na granicy fazy płynnej i gazowej w jelicie, zmniejszając napięcie powierzchniowe i umożliwiając w ten sposób usuwanie gazów z przewodu pokarmowego.

Jeśli wzdęcia zdarzają się sporadycznie, są związane ze zmianą diety, szczególnie gdy do jadłospisu wprowadzimy błonnik, białe pieczywo zastąpimy pełnoziarnistym albo zaczniemy jeść surowe owoce lub warzywa – nie ma powodu do niepokoju. Żołądek musi przystosować się do nowej diety. Jeśli jednak wzdęcia nie ustępują po zastosowaniu domowych środków, są uporczywe, połączone z bólami, kurczami, biegunką lub zaparciami, brakiem apetytu, podwyższoną temperaturą, obrzękami stóp i podudzi, należy zgłosić się natychmiast do lekarza. Może to być sygnałem chorób wątroby, trzustki, zapalenia nerek, niewydolności krążenia. Uporczywe wzdęcia występują w przypadku niedoboru w przewodzie pokarmowym enzymu laktazy, a także przy nadmiernym rozwoju flory bakteryjnej w jelicie grubym.

Autor: mgr farm. Tomasz Mrozowski
Źródło:Świat farmacji, styczeń 2022
Zdjęcie: pixabay.com