Witamina A – mocny trend w dermopielęgnacji skóry

Rozwój współczesnej kosmetologii zmierza w dwóch kierunkach – kosmetyki inwazyjnej (ingerującej w naturalne procesy fizjologiczne) i kosmetyki polegającej na ochronie skóry i stymulacji tkankowej (wspomagającej naturalne systemy naprawcze).

Obydwa kierunki rozwoju od dawna pozostają w równowadze, jednak analiza współczesnego rynku kosmetycznego wskazuje na rosnącą popularność kosmetyki nieinwazyjnej. Dowodem tego jest między innymi coraz szersze stosowanie witamin, naturalnych czynników odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie skóry. Stan skóry zależy od wpływu wielu czynników wewnątrz- i zewnątrzpochodnych. Nie sposób tu nie wspomnieć o tzw. stresie oksydacyjnym. Tym mianem określa się zaburzenie równowagi między natężeniem procesów oksydacyjnych (wytwarzanie wolnych rodników i reaktywnych form tlenu), a szybkością ich unieszkodliwiania. Reaktywne formy tlenu są cząsteczkami pojawiającymi się w przebiegu normalnych procesów biochemicznych i są produktami ubocznymi procesów fizjologicznych. Zaburzenia równowagi między procesami prooksydacyjnymi i antyoksydacyjnymi prowadzą do uwalniania nadmiernych ilości szkodliwych wolnych rodników (takie „sytuacje” powoduje szereg czynników, takich jak np. słońce, zanieczyszczenia środowiska czy palenie papierosów). W mechanizmach obronnych organizmu przeciwko stresowi oksydacyjnemu uczestniczą między innymi niektóre witaminy. Należy do nich witamina A, która ma szerokie właściwości.

Wszechstronne działanie witaminy A na skórę i błony śluzowe

Witamina A jest jedną z najwcześniej odkrytych witamin. Już w starożytnym Egipcie znano konsekwencję jej niedoboru, którą określono jako kurzą ślepotę i leczono podając surową wątrobę zwierzęcą. W 1913 roku amerykańcy badacze, McCollum i Davis odkryli witaminę A w tranie. Dzisiaj wiemy już o niej wiele. Witamina A zaliczana jest do witamin młodości, jej stymulujące działanie zmniejsza zmiany pojawiające się wraz z procesem starzenia. Starzenie się skóry powoduje, że naskórek staje się cienki, szorstki i słabo nawilżony, gdyż z wiekiem jego zdolność do zatrzymywania wody maleje o ok. 25 procent. Poza tym mogą pojawiać się przebarwienia skóry. Te oznaki można w pewnym stopniu opóźnić, a nawet zmniejszyć dzięki zastosowaniu w odpowiednich dawkach i formie witaminy A. Witamina ta jest jednym z nielicznych składników kosmetyków, których działanie zostało udowodnione naukowo:

• jest czynnikiem przeciwinfekcyjnym i wzrostowym, działającym jako bodziec w budowie nowych komórek,
• odgrywa ważną rolę w metabolizmie skóry, stąd zwana jest czasami jej normalizatorem,
• ma zdolność pobudzania skóry do wytwarzania większych ilości białek naskórkowych i formowania grubszego naskórka,
• wpływa pośrednio i bezpośrednio na biosyntezę kolagenu,
• poprawia jędrność i elastyczność skóry dzięki odbudowywaniu zniszczonych włókien kolagenu i elastyny,
• reguluje proces keratynizacji naskórka,
• wspomaga regenerację nowych komórek, stymulując ich produkcję,
• wywiera znaczący wpływ na równowagę wodno-tłuszczową, dzięki czemu ogranicza szorstkość i złuszczanie skóry,
• działa stymulująco na komórki skóry właściwej, poprawia jej elastyczność, odżywia skórę, zapobiega procesom jej wiotczenia (przy długotrwałym stosowaniu kosmetyków zawierających witaminę A).

Witamina A w kosmetyce

Pod nazwą „witamina A” kryje się wiele związków chemicznych wykazujących aktywność biologiczną charakterystyczną dla tej witaminy. Witamina A występuje w kosmetykach w różnych formach chemicznych. W zależności od ich rodzaju wykazuje ona różną siłę działania i daje nieco inne efekty. Formy, które popularnie określa się terminem „witamina A”, to:

• kwas retinowy (tretinoina) i jego pochodne – najsilniejsza forma naturalnie występuje w skórze; stosowany jest wyłącznie w preparatach dermatologicznych, gdyż ma silne działanie i może podrażniać skórę;
• retinol – forma alkoholowa witaminy A, dawniej zwana „akseroftolem”; najbardziej aktywna i znana;
• retinal (aldehyd) – następca retinolu, rzadko spotykany w kosmetykach;
• palmitynian lub octan retinylu, czyli forma estrowa – najłagodniejsza trwała pochodna witaminy A. Palmitynian był pierwszą postacią witaminy A jaka pojawiła się w składzie kosmetyków. Nadal jest stosowany, gdyż nadaje się nawet dla cery wrażliwej.

Szerokie spektrum aktywności biologicznej tych związków i mechanizm ich działania sprawiają, że wykorzystywane są one w produktach leczniczych i kosmetycznych.

Doustne podawanie witaminy A

Ze względu na dużą różnorodność związków wykazujących aktywność witaminy A zaistniała potrzeba ujednolicenia sposobu wyrażania stopnia jej aktywności. Początkowo stosowano tzw. jednostki międzynarodowe (j.m.). Obecnie aktywność witaminy A i dzienną jej dawkę wyraża się w tzw. równoważnikach retinolu, czyli po prostu w mikrogramach. U zdrowej osoby dorosłej dzienne zapotrzebowanie wynosi 750 µg. Równoważnik retinolu zawarty w jakimś produkcie mówi o tym, ile jest w nim wykorzystanej witaminy A, która może pochodzić równolegle z retinolu i beta-karotenu. Witamina A w warunkach prawidłowych dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego. Dopiero zaburzenia trawienia lub wchłaniania tłuszczów, niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki, choroby zapalne jelit lub mukowiscydoza mogą zmniejszyć jej wchłanianie. 90% retinolu jest magazynowane w wątrobie. Ze względu na stosunkowo duże zasoby wątrobowe witaminy A objawy niedoboru występują po ok. 6-24 miesiącach całkowitego jej braku w diecie. Niedobory witaminy A są obserwowane bardzo rzadko. Manifestują się w skórze przede wszystkim wzmożonym rogowaceniem mieszkowym. Zmianom towarzyszyć może uogólniona suchość skóry (łac. xerosis). Jeśli stosuje się zróżnicowaną dietę, to raczej nie powinniśmy przejmować się jej niedoborami. Naturalne zasoby tej witaminy znajdziemy w produktach odzwierzęcych, takich jak ryby, jajka czy nabiał. Duże ilości witaminy A znajdziemy we wspomnianej już wątróbce. Źródłem karotenoidów są z kolei produkty roślinne.

Witamina A jest niezbędna nie tylko dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania skóry, ale również dla wzrostu i zdrowia zębów, paznokci oraz włosów. Pomaga także zatrzymywać w skórze wodę – ta właściwość sprawia, że witamina A jest bardzo użyteczna w radzeniu sobie z problemami związanymi z niekorzystnymi warunkami środowiska i porą roku (suche powietrze, wysoka temperatura, zanieczyszczenia, promieniowanie słoneczne). Pacjentom warto jednak przypominać, że nadmierne stosowanie suplementów diety lub preparatów farmaceutycznych zawierających witaminę A może prowadzić do hiperwitaminozy, objawiającej się między innymi zmianami skórnymi, łysieniem, bólami głowy oraz utratą apetytu.

Witamina A – maści i kremy o wielu zastosowaniach

Preparaty o takim składzie świetnie sprawdzą się w przypadku podrażnionej i przesuszonej skóry. Istotne jednak, aby zawartość witaminy A była odpowiednio duża. Tego typu preparaty wiodą też prym w pielęgnacji przeciwstarzeniowej. Poprawiają bowiem elastyczność skóry, opóźniając procesy starzenia. Warto tu także wspomnieć o „ratunkowym” zastosowaniu: na pękające kąciki ust, po chemicznym usuwaniu naskórka, a nawet po opalaniu (w celu złagodzenia podrażnień słonecznych i wsparcia procesów naprawczych).

Podsumowanie

Skóra to najważniejszy i największy narząd naszego ciała, spełniający kluczowe funkcje. Należy więc o nią szczególnie dbać. Podstawowa pielęgnacja obejmuje właściwe jej oczyszczanie i nawilżanie. Trzeba ją również chronić przed otarciami czy przesuszeniem. Ostatnie lata przyniosły istotny wzrost zainteresowania rolą witamin nie tylko w medycynie, ale i w kosmetologii. Wiąże się to z ich korzystnym wpływem na kondycję skóry. Jedną z witamin, której znaczenie w kosmetologii rośnie, jest witamina A. Jest ona składnikiem wielu preparatów farmaceutycznych, a także jest powszechnie stosowana w kosmetykach o charakterze odżywczym, naprawczym i przeciwstarzeniowym.

Źródło: Świat farmacji, 03/2024

Piśmiennictwo: 1. Pawlaczyk M, Korzeniowska K., Witamina A w kosmetologii i lecznictwie dermatologicznym. Farmacja Współczesna, 2013, 6: 57–61. 2. Zasada M, Adamczyk A., Witamina A. Budowa i mechanizm działania.. Kosmetologia Estetyczna. 2018, 5(7), 517–520. 3. Sybilski AJ. Skóra – najważniejszy narząd naszego ciała. dbajmy o nią! Pediatr. Med. Rodz. 2012, 8 (4), 375–379