Witamina D i jej rola  w organizmie człowieka 

Ponad 90 proc. Polaków ma niedobór witaminy D. Jej  głównym źródłem jest synteza skórna, która zachodzi  pod wpływem promieniowania ultrafioletowego. Może  ona pokryć nawet 90 proc. dziennego zapotrzebowania  na tę witaminę. Niestety w naszym kraju jest to możliwe  jedynie w letnich miesiącach (przy  odpowiedniej ilości słonecznych dni). W okresie jesienno-zimowym niezbędna  jest suplementacja witaminy D. Witamina  D jest witaminą rozpuszczalną  w tłuszczach. Oznacza to, że nie jest  wydalana wraz z moczem, tylko magazynowana  w tkance tłuszczowej  oraz wątrobie. W pokarmie występuje  w dwóch postaciach: pochodzenia  roślinnego – witamina D2 oraz zwierzęcego  – witamina D3. Witamina D  kontroluje działanie około 200 genów,  a jej metabolity wykazują różnorodną  aktywność biologiczną. 

Witamina D a układ kostny 

Witamina D uczestniczy w procesie mineralizacji  tkanki kostnej oraz wpływa na  regulację gospodarki wapniowo-fosforowej.  Wspomaga wchłanianie oraz dystrybucję  i wykorzystanie w organizmie  tych pierwiastków. Ponadto utrzymuje  stałe stężenie wapnia w osoczu. Zarówno  u dorosłych, jak i dzieci witamina D  odpowiada za gęstość i mineralizację  kości i zębów oraz ich prawidłowe kształtowanie  się. Witamina D jest niezbędna  w procesach kostnienia i powstawania  związków, które są kluczowe do budowy  kości. Ponadto bierze udział w zwalczaniu  próchnicy. 

Wyniki badań potwierdzają, że stała suplementacja  witaminy D zmniejsza ryzyko  złamań kości nawet o 40 proc. Jej niedobór  u dzieci prowadzi do krzywicy, a także  zmniejszenia masy kostnej i zaburzeń  w procesach mineralizacji. Z kolei u osób  dorosłych zbyt małe stężenie witaminy D  w organizmie skutkuje osteoporozą oraz  osteomalacją i bólami kostnymi. 

Witamina D na nadciśnienie  i choroby serca 

Witamina D wraz z wapniem skutecznie  chroni organizm przed zawałem serca,  udarem, czy chorobą wieńcową. Dodatkowo  zapobiega obniżaniu stężenia  cholesterolu frakcji HDL, ponieważ  odpowiada za prawidłowe utrzymanie  białka, które wchodzi w skład frakcji  HDL. Dobroczynne działanie witaminy D  zaobserwowano w przypadku chorób  sercowo-naczyniowych. Mechanizm  działania polega na regulowaniu układu  renina–angiotensyna–aldosteron  (RAA). Jego nadaktywność jest jedną  z podstawowych przyczyn rozwoju nadciśnienia  tętniczego oraz innych chorób  układu krążenia. Niedobór witaminy D  powoduje wzrost układu RAA. Dodatkowo  witamina D pośrednio wpływa na  układ sercowo-naczyniowy, ponieważ  uczestniczy w regulacji gospodarki węglowodanowej. 

Witamina D a choroby nowotworowe 

Witamina D wykazuje działanie przeciwnowotworowe.  Odpowiednie jej  stężenie w organizmie nie tylko hamuje  namnażanie komórek nowotworowych,  ale również przyspiesza apoptozę  (śmierć komórki). Mechanizm działania  przeciwnowotworowego witaminy D  polega na zahamowaniu tworzenia się  nowych komórek oraz regulacji cyklu  komórkowego komórki nowotworu.  Badania potwierdzają, że dzienne suplementowanie  witaminy D przez dorosłych  w dawce 4000–8000 j.m. jest  niezbędne, aby zmniejszyć o połowę  ryzyko powstawania raka okrężnicy,  piersi, cukrzycy typu 1, a także stwardnienia  rozsianego. 

U osób, które zamieszkują północne  tereny kuli ziemskiej, o mniejszym nasłonecznieniu,  zaobserwowano zwiększoną  zachorowalność oraz śmiertelność  z powodu różnych rodzajów nowotworów,  m.in. raka jelita grubego,  sutka, prostaty. 

Witamina D a układ odpornościowy 

Witamina D stymuluje układ immunologiczny  człowieka. Dodatkowo wykazuje  aktywność przeciwbakteryjną wobec  różnych szczepów bakterii. Mechanizm  polega na aktywacji odpowiednich  genów, które kodują białka odpornościowe  o właściwościach antybakteryjnych.  Zbyt niskie stężenie witaminy D  w organizmie prowadzi do osłabienia  organizmu i zmniejszenia odporności  na infekcje, szczególnie w okresie  jesienno-zimowym. 

Witamina D a cukrzyca 

Witamina D stymuluje wydzielanie insuliny  oraz utrzymuje odpowiedni poziom  cukru we krwi, co zapobiega przed rozwojem  cukrzycy typu 2. Jej niedobór  w organizmie wpływa na stężenie glukozy  we krwi – im poziom witaminy D jest  niższy, tym poziom cukru się zwiększa.  Odpowiednie stężenie glukozy we krwi  jest kluczowe dla diabetyków, dlatego  suplementacja witaminą D jest szczególnie  zalecana dla osób chorujących  na cukrzycę. 

Witamina D a funkcje poznawcze 

Jak pokazały wyniki badań, witamina  D wykazuje korzystny efekt u chorych  cierpiących na depresję. Zaobserwowano,  że receptory dla witaminy D  znajdują się w tych częściach mózgu,  które odpowiadają za nastrój oraz za  funkcje poznawcze. Wykazuje ona korzystny  wpływ w przypadku zaburzeń  poznawczych na wczesnych etapach  demencji starczej. 

Witamina D a odchudzanie 

Wyniki licznych badań potwierdziły, że  odpowiedni poziom witaminy D w organizmie  wpływa na szybsze spalanie  tkanki tłuszczowej niż u osób z jej niedoborem.  Najprawdopodobniej jest  to spowodowane kortyzolem, który  odpowiada za odkładanie się tkanki  tłuszczowej w okolicach brzucha. Witamina  D oraz wapń zmniejszają syntezę  kortyzolu. Ponadto przy odpowiednim  stężeniu witaminy D następuje wydzielanie  leptyny – hormonu, który odpowiada  za poczucie sytości. 

Witamina D a ciąża i karmienie piersią 

Witamina D obok kwasu foliowego i żelaza  jest istotnym składnikiem niezbędnym  do prawidłowego rozwoju prenatalnego  dziecka. Unikanie promieniowania  słonecznego, brak suplementacji a także  nieodpowiednia dieta powodują, że  kobiety w ciąży oraz matki karmiące  są szczególnie narażone na zbyt małe  stężenie witaminy D w organizmie.  W przypadku znacznych niedoborów  tej witaminy kobiety w ciąży są narażone  na rozwój cukrzycy ciążowej, a dziecko  jest bardziej podatne na złamania  kości i rozwój chorób metabolicznych,  autoimmunologicznych i naczyniowych. 

Witamina D dla niemowląt i dzieci 

Dane epidemiologiczne wskazują, że  tylko 10 proc. niemowląt i małych dzieci  w Polsce otrzymuje odpowiednią dawkę  witaminy D. Witamina D pełni wiele  ważnych funkcji w organizmie dziecka  i jest niezbędna dla jego prawidłowego  rozwoju. W przypadku niedoboru witaminy  D wapń, niezbędny do budowy  rosnących kości i zębów, jest wydalany  wraz z moczem. W konsekwencji może  nastąpić rozwój krzywicy. Dodatkowo  w okresie wyrzynania się pierwszych  zębów mogą one mieć nieprawidłową  strukturę lub ubytki. 

Witamina D wykazuje korzystny wpływ  na układ nerwowy, słuch oraz serce  dziecka. Niedobór witaminy D skutkuje  spadkiem wchłaniania wapnia  i zmniejszeniem jego stężenia we krwi,  co powoduje zaburzenia funkcjonowania  mięśni. Ponadto witamina D łagodzi  stany zapalne skóry często występujące  u niemowląt i małych dzieci, które  korzystają z pieluch. 

Witamina D – dawkowanie  i suplementacja 

Jedynym skutecznym rozwiązaniem,  zalecanym przez naukowców, przeciwdziałającym  niedoborom witaminy D  jest jej odpowiednia suplementacja,  szczególnie w okresie jesienno-zimowym.  W tym czasie ekspozycja skóry  na promieniowanie ultrafioletowe jest  najniższa, podobnie jak czas nasłonecznienia  w ciągu całego dnia. 

Konieczność suplementacji witaminy D  dotyczy osób w każdym wieku i w różnych  stanach fizjologicznych. Innymi  czynnikami, które determinują zapotrzebowanie  na tę witaminę jest dieta  a także masa ciała. Stosowanie preparatów  z witaminą D powinno rozpocząć  się od pierwszych dni życia, ponieważ  jest ona niezbędna do prawidłowego  funkcjonowania organizmu dziecka.  Przy niedoborze witaminy D zaburzone  zostaje wchłanianie wapnia, który  jest kluczowym elementem dla rozwijających  się i rosnących kości i zębów.  W przypadku noworodków i niemowląt  stosuje się dawkę 400 j.m/dobę. Po  ukończeniu 6. miesięcy, należy zwiększyć  ją do 600 j.m, aby zapewnić prawidłowy  rozwój organizmu, zwłaszcza układu  kostnego. Po ukończeniu 1. roku życia  zalecana dawka wynosi 1000 j.m. Jest  ona niezbędna, szczególnie od września  do kwietnia. W okresie letnim dobór  dawki jest uzależniony od trybu życia  i stopnia ekspozycji skóry na promieniowanie  słoneczne. 

W przypadku osób dorosłych uwarunkowania  suplementacji są takie same  jak w przypadku dzieci, jednak zalecana  dawka wynosi od 800 do 2000 j.m.  Powinna być ona utrzymywana, przez  cały rok, szczególnie u osób starszych  po 65. roku życia. Wyższa dawka witaminy  D jest również zalecana dla kobiet  w ciąży oraz karmiących piersią. Zapotrzebowanie  na witaminę D jest również  uzależnione od masy ciała. Dlatego  osoby otyłe powinny stosować nawet  dwukrotnie wyższą dawkę.

Autorka: dr n. farm. Anna Nowicka-Zuchowska 
Źródło: Świat farmacji, 12/2020