Zaburzenia krążenia żylnego – hemoroidy
Współczesny tryb życia (złe nawyki żywieniowe, stres, brak ruchu, praca w pozycji siedzącej) sprzyja rozwojowi żylaków odbytu zwanych potocznie hemoroidami. W rezultacie choroba hemoroidalna to bardzo często występujący problem, stanowiący wyzwanie dla farmaceutów służących pierwszą pomocą.
Uciążliwe objawy
Hemoroidy są poważną, uciążliwą i często groźną chorobą końcowego odcinka przewodu pokarmowego, która dotyka bardzo wielu ludzi. Nadal jednak traktowane są jako temat wstydliwy, którego chory woli raczej unikać. Problem ten staje się coraz bardziej powszechny, szczególnie w krajach uprzemysłowionych. Według danych statystycznych, w Polsce choroba ta dotyczy ok. 50% kobiet i 38% mężczyzn. Hemoroidy (gr. hemoroides, czyli przepływ krwi) stanowią prawidłową strukturę anatomiczną kanału odbytu i mają kształt poduszeczek wypełnionych tętniczo-żylnymi splotami naczyniowymi, poprzeplatanymi włóknami mięśniowo-łącznotkankowymi. Hemoroidy mają za zadanie uszczelniać „zawór”, jakim dla odbytu są mięśnie zwieracze, a co za tym idzie odpowiadają za właściwe trzymanie gazów i stolca. Pełnią także funkcję ochronną dla zwieraczy podczas defekacji. Choroba hemoroidalna rozpoczyna się wówczas, gdy pojawiają się patologiczne przekrwienia i powiększenie wraz z towarzyszącymi stanami zapalnymi objawiającymi się świądem, krwawieniami, jak również wypadaniem guzków poza kanał odbytu. Jednym z pierwszych symptomów choroby hemoroidalnej jest świąd w okolicy odbytu oraz uczucie niecałkowitego wypróżnienia, powodowane przez patologicznie przekrwione, powiększone guzki krwawnicze. Dodatkowym objawem pojawiającym się w późniejszej fazie tej choroby jest krwawienie podczas wypróżniania, spowodowane rozciąganiem delikatnych naczyń krwionośnych. Sytuacja taka wymaga niezwłocznej konsultacji z lekarzem w celu wykluczenia innych chorób, w tym nowotworu. Ponadto występujące w przebiegu choroby obfite krwawienia mogą spowodować niedobór żelaza, prowadząc w konsekwencji do osłabienia organizmu chorego, a nawet anemii.
Postępująca choroba hemoroidalna prowadzi do nasilenia objawów i ich „utrwalania się”. Jest to spowodowane zmniejszaniem się odporności błony śluzowej guzków krwawniczych, która łatwiej ulega uszkodzeniom nawet przy niewielkich urazach, np. podczas zabiegów higienicznych czy wypróżnianiu. Sytuacja pogarsza się istotnie, gdy guzki krwawnicze zaczynają stopniowo wysuwać się poza kanał odbytu podczas oddawania stolca. W późniejszym okresie choroby proces ten postępuje już samoistnie, aż w końcu guzki pozostają na stałe na zewnątrz odbytu. Poważnym powikłaniem jest wypadnięcie i zadzierzgnięcie hemoroidów. W konsekwencji utrudniony jest powrót żylny krwi. Dochodzi wtedy do obrzęku i wtórnie do zakrzepicy.
Grupy ryzyka
Główną przyczyną rozwoju choroby hemoroidalnej jest podwyższone ciśnienie krwi w splotach żylnych kanału odbytu, prowadzące do ich rozciągania i powiększania, związane z siedzącym trybem życia, niewłaściwą dietą powodującą zaparcia, noszeniem obcisłych ubrań i niedostateczną higieną okolicy odbytu. Tak więc do powstawania żylaków odbytu predysponują następujące czynniki:
- zła dieta (mało warzyw, owoców, zbóż, nadużywanie alkoholu, mocnej herbaty, kawy),
- zaparcia,
- mała aktywność fizyczna (w tym praca w pozycji siedzącej),
- wielogodzinne prowadzenie pojazdów mechanicznych (zawodowi kierowcy),
- ciężka praca fizyczna,
- ciąża i poród (40% kobiet cierpi na hemoroidy po porodzie),
- podeszły wiek,
- nadwaga i otyłość,
- wymioty,
- biegunki,
- niewydolność serca,
- marskość wątroby,
- nadciśnienie.
Postępowanie
Leczenie farmakologiczne w przypadku choroby hemoroidalnej ma charakter wspomagający. Stosuje się preparaty, w skład których wchodzą leki przeciwzapalne, ściągające, antyseptyczne, a także uszczelniające naczynia żylne. W zależności od potrzeb chorego, jak również stopnia zawansowania choroby preparaty te dostępne są w różnej postaci np. żelu. Najważniejsze z punku widzenia leczenia farmakologicznego jest uzyskanie właściwego efektu przez dobranie szeregu odpowiednich substancji aktywnych. Preparaty pomocne w chorobie hemoroidalnej mogą zawierać w swoim składzie następujące związki czynne/ekstrakty roślinne:
- garbniki – jako związki polifenolowe wykazujące działanie ściągające, antyseptyczne, znoszą odruchy bólowe jak pieczenie i swędzenie, które często towarzyszy stanom zapalnym. Ponadto wykazują działanie uszczelniające ściany drobnych włośniczek, hamują ruchy leukocytów działając przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie. Źródłem garbników są m.in. kora dębu, kłącze pięciornika, liść orzecha włoskiego, czy mniej popularna kora oczaru wirginijskiego, którego wyciąg stosowany jest w postaci maści dostępnej w aptekach.
- nagietek lekarski – to znana i ceniona roślina lecznicza. Wyniki wielu prac wskazują na skuteczne działanie wyciągów z kwiatów nagietka przeciw rozmaitym patogenom (m.in. bakterie, wirusy czy grzyby). Stosowanie wyciągów z kwiatów nagietka nie tylko usprawnia proces gojenia, ale także łagodzi stany zapalne. W badaniach In vitro stwierdzono zmniejszenie powstawania mediatorów stanu zapalnego przez związki izolowane z nagietka lekarskiego.
- dziurawiec zwyczajny – to roślina wieloletnia, która rośnie niemal wszędzie. Liście dziurawca mają kształt elipsy, a na ich powierzchni widoczne są charakterystyczne kropki – niewielkie gruczoły wypełnione cennymi olejkami eterycznymi. Dziurawiec, zupełnie niesłusznie, kojarzony jest głównie ze swoimi właściwościami przeciwdepresyjnymi, a ma także właściwości przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne.
- kadzidłowiec indyjski – to roślina stanowiąca cenne źródło wielu substancji aktywnych biologicznie. Olejek eteryczny z kadzidłowca indyjskiego ma udowodnione działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Za tą aktywność odpowiada najprawdopodobniej wysoka zawartość substancji, takich jak α-tujen, ρ-cymen czy sabinen. Takie właściwości są również cenne w przypadku pacjentów z hemoroidami. Dodatkowo w randomizowanym, podwójnie zaślepionym badaniu klinicznym potwierdzono zmniejszenie (nawet do 60%) świądu, stanu zapalnego i rumienia po miejscowym zastosowaniu standaryzowanego ekstraktu z boswellii serrata (kadzidłowca indyjskiego).
- aloes – nie sposób wylistować tutaj wszystkie cenne jego właściwości. Wyciąg z aloesu, co udowodniono w licznych badaniach, wspiera procesy gojenia. W przypadku hemoroidów pomaga złagodzić uszkodzenia i podrażnienia, ale też stworzyć warstwę ochronną, zapobiegającą dalszym dolegliwościom.
Szczególnie cenne są te preparaty, które zawierają kombinację uzupełniających się wzajemnie składników np.:
- kory dębu,
- boswellii serrata (kadzidłowiec indyjski),
- dziurawca zwyczajnego,
- świetlika,
- kwiatu nagietka lekarskiego,
- krwawnika pospolitego,
- kwiatu fiołka wonnego,
- liścia babki lancetowatej,
- kwiatu ślazu mauretańskiego,
- kwiatu bzu czarnego,
- skrzypu polnego,
- liścia aloesu.
Dzięki takiemu złożonemu składowi możliwe jest działanie kojące, chłodzące, a przede wszystkim uruchamiające naturalne mechanizmy regeneracyjne i przeciwzapalne. Co jeszcze uwzględnić w wyborze? W wyborze preparatu istotna jest także postać farmaceutyczna. Wpływa ona na skuteczność leczenia i komfort terapii. Dostępne są czopki, maści, kremy czy żele. Szczególnie korzystna jest jednak forma hydrożelu z uwagi na fakt, że szybko się wchłania, nawilża, nie brudzi ubrań. W przypadku kobiet w ciąży czy karmiących piersią należy wziąć pod uwagę bezpieczeństwo danego preparatu dla dziecka.
Podsumowanie
Współczesne metody leczenia hemoroidów zmniejszają cierpienie, podnosząc tym samym komfort życia pacjenta. Najważniejszą jednak metodą walki z chorobą hemoroidalną jest właściwa profilaktyka. Istotna z punktu widzenia prewencji będzie właściwa dieta bogatoresztkowa, normalizacja masy ciała w przypadku nadwagi, aktywność fizyczna, unikanie dłuższego siedzenia, spożywanie odpowiedniej ilości płynów (należy upominać pod tym względem zwłaszcza osoby w podeszłym wieku), czy dbanie o właściwą higienę osobistą. Warto podkreślać, że istotne jest nie tylko działanie doraźne, ale długofalowe postępowanie.
Autor: mgr farm. Grzegorz Carowicz
Źródło: Świat farmacji, 12/2023